پایگاه خبری اعتیاد

کووید-۱۹، معروف به بیماری کرونا، در سطح جامعه جهانی، تاثیر گسترده‌ای بر کلیه ابعاد زندگی بشری گذاشته است. به‌طوری که کلیه پیش‌بینی‌های اقتصادی، سلامت، فرهنگی و اجتماعی دستخوش تغییرات جدی شده‌اند. قطعا پدیده اعتیاد که در حالت عادی هم پیچیدگی‌های عمیق اجتماعی و فرهنگی داشت، از این قاعده مستثنی نخواهد بود. تاثیرات کووید-۱۹ را می‌توان بر حوزه‌های پیشگیری، درمان و کاهش زیان (آسیب) اعتیاد به تفصیل بررسی کرد. اما با توجه به اولویت پیش آمده، در اینجا از منظر کاهش زیان، نیم‌نگاهی به وضع و مشکلات افرادی می‌اندازیم که توامان دچار اعتیاد و بی‌خانمانی‌اند، یعنی همان‌ها که در زبان رسمی «معتادان متجاهر» و حتی «معتاد کارتن‌خواب» خوانده می‌شوند، در متون اعتیاد به آن‌ها «گروه سخت‌رس» گفته می‌شود، و من آنها را «افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی» خواهم خواند تا تاکید شده باشد که آنها نیز قبل از هر ویژگی دیگری، در درجه اول انسان‌اند و هر اقدامی برای آنها می‌شود، باید با رعایت همه‌ حقوق انسانی آن‌ها باشد.

به روایت سازمان بهزیستی، اگر معتادی با وجود بستر مناسب برای درمان و تامین همه امکانات لازم برای ترک اعتیاد اقدام نکند، متجاهر نامیده می‌شود. نیروی انتظامی نیز معتقد است معتاد متجاهر نه از سر اضطرار، بلکه به عمد و به انگیزه نشان دادن کار بد خود و جلب توجه مواد مصرف می‌کند. خود کلمه متجاهر در لغت به معنی کسی است که کار خلاف عرف و شرع را آشکارا و بی‌پرده انجام می‌دهد.

اکنون مسئله این است: با توجه به وضعیت فعلی بیماری کرونا در جامعه و لزوم حضور همه مردم در قرنطینه خانگی، افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی چه وضعی خواهند داشت؟

اولا، روشن است که اگر کووید-۱۹ در افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی کنترل نشود، هر آنچه دولت و مردم طی این ماه‌ها رشته‌اند، ممکن است در چشم به‌هم‌زدنی پنبه شود. متخصصان بر این باورند که یک بیمار دچار کووید-۱۹ می‌بایست تقریبا به مدت سه هفته در قرنطینه باشد. افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی اگر دچار کووید-۱۹ بشوند و در قرنطینه مناسب قرار نگیرند، مثل هر بیمار دیگری که قرنطینه نشود، موجب انتشار ویروس در سطح جامعه می‌شوند. حال تصور کنید این جمعیت چند ده هزار نفری دائما در سطح جامعه در گردش باشند، پس عملا این ویروس از فرد قبلی به فرد جدید منتقل می‌شود و امکان کنترل کووید-۱۹ را با تاخیر بسیاری مواجه خواهد ساخت.

بریستول‌پست در پنجم فروردین (۲۴ مارس) در مقاله‌ای به نقل از تحلیل‌گر ارشد سیاست‌های حوزه اعتیاد به این مهم پرداخته است و مراکز اقامتی معتادان بی خانمان را به ظروف کشت آزمایشگاهی این ویروس تشبیه کرده است.(۱)

رعایت بهداشت شخصی در افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی از سایر افراد بی‌خانمان هم کمتر است. دولت توان مدیریت کارکنان خود را دارد و به رفتارهای بهداشتی و اجتماعی آنان تا حدودی نظارت می‌کند، اما از افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی که احساس تعلق به جامعه، امید به آینده، و علاقه به زندگی روزمره هم در آن‌ها تهدید شده، نمی‌توان انتظار داشت رفتارهای سالم و بهداشت شخصی را به خوبی رعایت کنند.

ثانیا، افراد دچار اعتیاد گروه بسیار پر خطر و مستعدی برای ابتلا به کووید-۱۹ هستند. در بسیاری از منابع معتبر، رفتار غیربهداشتی، ضعف سیستم ایمنی، و سبک زندگی ناسالم این افراد زمینه‌ساز بروز کووید-۱۹ در آنها دانسته شده است.(۲) روزنامه وال‌استریت‌ژورنال هم در نهم فروردین (۲۸ مارس) در مقاله‌ای به نقل از سخنگوی دپارتمان خدمات اجتماعی شهر نیویورک، ساماندهی هر چه سریع‌تر افراد دچار بی‌خانمان را برای جلوگیری از گسترش کووید-۱۹ ضروری دانسته است.(۳) نیویورک با حدود ۶۲ هزار فرد دچار بی‌خانمانی در صدد است تا هرچه سریعتر این افراد را سامان دهد.(۴)

ثالثا، افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی بدون خانواده حمایت‌گر و توان مالی کافی، امکان تامین لوازم بهداشتی اولیه پیشگیرانه و پرداخت هزینه‌های درمانی خود را ندارند. لذا در صورت مواجهه با چنین مشکلاتی، عملا قادر به درمان این بیماری نخواهند بود و در پی آن، قطعا هزینه‌های سنگینی را هم به بدنه سلامت کشور تحمیل می‌کنند. در گذشته با شیوع ایدز و هپاتیت در این گروه از بیماران، شاهد تجربه‌ای مشابه و هزینه‌های سرسام‌آور دارویی آنان بودیم.

با این مقدمات، سوال اصلی اینجاست که با افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی چه باید کرد؟ آیا رهاسازی آنان در خیابان و بی‌توجهی به سلامت آنها در شرایط کنونی راهبرد درستی است؟ چند شب پیش به‌دنبال ترخیص گروهی از زندانیان دچار اعتیاد در نیمه‌های شب، شاهد تجمع آنان در منطقه میدان شوش تهران بودیم که به‌دنبال انعکاس در فضای مجازی، نگرانی بسیاری را برای کارشناسان دلسوز این عرصه ایجاد کرد.

اگر این طیف از بیماران را در کمپ‌ها و گرمخانه‌ها نگه داریم با حضور یک بیمار مبتلا به کرونا عملا سایرین نیز در معرض بیماری قرار خواهند گرفت. از سوی دیگر اگر آنها را در جامعه رها کنیم، همان مشکلات ذکر شده در ابتدای این نوشتار ایجاد خواهد شد.

به نظر می‌رسد برای برون رفت از وضعیت فعلی می‌توان چند اقدام اجرایی را که با توان اجرایی سازمان‌های متولی در این زمینه همخوانی دارد به سرعت انجام داد:

اول، قرنطینه‌سازی افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی در پاتوق‌های خودشان. بدین ترتیب که داروی متادون، غذا، لوازم بهداشتی شامل ژل ضد عفونی، ماسک و مواد شوینده در همان پاتوق در اختیار این افراد قرار گیرد و بر حضور مستمر آنها در پاتوق تاکید و نظارت شود تا برای حفظ سلامت خودشان و سایرین، از دایره تعیین شده خارج نشوند. برای اینکه افراد ایزوله‌شده در پاتوق‌ها از مکان‌های تعیین‌شده خارج نشوند لازم است تا مواد غذایی، مایحتاج اولیه و آذوقه روزانه آن‌ها از سوی دولت تامین شود تا نیازی به خروج از پاتوق نباشد.

دوم، نگهداری افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی در کمپ یا گرم‌خانه در دسته‌های کوچک. در حال حاضر این افراد در گرم‌خانه‌ها یا مکان‌هایی شبیه کمپ نگهداری می‌شوند، اما باید این افراد به گروه‌های حتی‌الامکان ده تا پانزده نفری تقلیل یابند تا به محض شناسایی کووید-۱۹ در یکی از آنها ایزوله‌سازی وی انجام پذیرد. بر اساس تخمین‌های غیرمستقیم به‌نظر می‌رسد حداقل حدود ۸۰ تا ۱۰۰ هزار فرد سخت‌رس، یعنی همان افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی در کل کشور وجود داشته باشد. با توجه به تعطیلی اخیر کمپ‌های ترک اعتیاد، می‌توان با تخصیص یارانه درمان، آنها را برای نگهداری افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی بازگشایی و نظارت کرد.

در حال حاضر بر اساس خبرهای منتشر شده با وجود رعایت کامل نکات بهداشتی و مراقبت‌های خاص، شاهد بروز بیماری کرونا در مرکز نگهداری سالمندان کهریزک بودیم، قطعا مراکز نگهداری افراد دچار اعتیاد نیز از این آسیب در امان نخواهند بود پس بهتر است با رویکرد پیشگیرانه با کوچک‌سازی تجمعات به ایزوله کردن هر چه بیشتر بیماری فکر کنیم.

سوم، تدوین دستورالعمل ویژه برخورد با فرد دچار کووید-۱۹ در مراکز نگهداری افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی. این دستورالعمل باید به سرعت تدوین و به کلیه کمپ‌ها و گرم‌خانه‌ها ابلاغ شود. در اسرع وقت کلیه کارکنان این مراکز نیز در خصوص تشخیص زودرس و اولیه بیماری کرونا آموزش‌های لازم را کسب کنند. البته به‌نظر می‌رسد کلیات این شیوه‌نامه (پروتکل) با دستورالعمل‌های فعلی منطبق باشد، اما باید نکات ظریفی در آن اعمال شود. به طور مثال، اکثر مصرف‌کنندگان مواد، سرفه‌های خشک دارند یا با مصرف متادون علائم درد عضلانی در آنان مخفی می‌ماند. لذا در تفکیک علائم در این بیماران باید نکات تخصصی مشابه مدنظر قرار گیرند. یا با فرض رویت علائم بیماری در یک فرد دچار اعتیاد، مسیر ارجاع وی و نحوه برخورد با او نیز باید روشن شود.

چهارم، راه‌اندازی نظام ردیابی افراد دچار کووید-۱۹ و ارزشیابی فعالیت‌های جاری. بسیاری از مداخلات ارزشمند اجرایی اعتیاد کشور یا در طول زمان به فراموشی سپرده شده‌اند یا در زمان لازم ارزشیابی نشده‌اند. با ایجاد این ساختار علمی-تخصصی می‌توان دستاوردهای اجرایی این فعالیت‌ها را دقیقا مورد تحلیل کارشناسانه قرار داد و آنها را ارزشیابی کرد. از آنجا که ایران در تجربه درمان اعتیاد در سطح بین‌المللی نیز حرف برای گفتن دارد، می‌توان این نتایج را با سایر کشورهای جهان نیز به اشتراک گذاشت.

افراد دچار اعتیاد و بی‌خانمانی واقعیتی انکار‌ناپذیر و تعیین‌کننده هستند. برخی برخوردهای گذشته یا مبتنی بر پاک کردن صورت مسئله و انکار مشکل بود یا بر پایه بی‌توجهی به حقوق انسانی آن‌ها. در میانه‌ی این دو، راهی باید جست که هم حقوق آنها رعایت شود و هم حقوق جامعه.

منابع

1) https://www.wsj.com/articles/new-york-city-must-shield-homeless-from-coronavirus-legal-aid-says-11585404001

2) https://www.emcdda.europa.eu/publications/topic-overviews/covid-19- and- people-who-use-drugs_en

3) https://www.bristolpost.co.uk/news/bristol-news/coronavirus-affect-homeless-drug-addicts-3974750

4) https://therealdeal.com/2020/03/30/theres-no-plan-homeless-brace-for-coronavirus/