پایگاه خبری اعتیاد

خاتون محتشمی: از اولین روزی که جلسه هیئت دولت برگزار شد ۱۰۰ روز می‌گذرد. چهارم شهریور امسال بعد از گذشت سه ماه از انتخابات، اولین جلسه هیئت دولت تشکیل شد. در این ۱۰۰ روز چند اتفاق شاخص در حوزه درمان اعتیاد و مقابله با مواد مخدر رخ داده که بخشی از آنها ربط مستقیمی به حضور دولت جدید دارد و بخشی دیگر از اختیار هر دولت دیگری هم که روی کار می‌آمد، خارج بود. در این گزارش نگاه کوتاهی به این ۱۰۰ روز ابتدایی انداخته‌ایم تا پیش‌بینی کنیم در روزهای آینده چه سرنوشتی در انتظار حوزه مقابله، پیشگیری و درمان حوزه مواد مخدر قرار دارد؟

کابل سقوط کرد

سقوط کابل در اواسط مرداد ماه اولین خبر مهمی بود که دولت سیزدهم باید برای مواجهه با تبعات آن باید فکری می‌کرد. فروپاشی نظم سیاسی ۲۰ ساله افغانستان باید زمین بازی نیروهای مقابله با مواد مخدر را تغییر می‌داد؛ ولی با این حال پیامدهای این اتفاق در حوزه مواد مخدر آنقدرها غیرقابل پیش‌بینی نبود. پیش از این هم طالبان تظاهر به رو برگرداندن از تجارت تریاک کرده بودند اما برای همسایگانشان واضح بود که میزان تجارت قاچاق تریاک افزایش پیدا کرده است. طالبان همین استراتژی را هم در سال ۱۴۰۰ ادامه دادند. با اینکه در اولین اظهار نظرهای رسمی گفتند که علاقه‌ای به تجارت تریاک ندارندولی منابع رسمی از داخل ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران گفته‌اند که در ۹ ماه اول سال میلادی میزان قاچاق ۱۱ درصد افزایش یافته است. پیش‌بینی کارشناسان این بود که نه تنها قاچاق افزایش می‌یابد بلکه به دلیل اعلام مواضع رسمی طالبان، قیمت تریاک هم بیشتر خواهد شد. این برای دولت جدید چه معنی می‌داد؟ افزایش قیمت تریاک می‌توانست به معنی سونامی در تغییر مصرف به سمت مواد مخدر جایگزین باشد؛ یعنی به احتمال زیاد دولت جدید باید خودش را با افزایش میزان مصرف و تولید مواد مخدر صنعتی آماده کند که می‌تواند تبعات اجتماعی مهمی داشته باشد.

توزیع آگونیست در داروخانه یا مراکز درمان اعتیاد
وزیر بهداشت دولت جدید در بحبوحه یک چالش مهم در حوزه درمان اعتیاد انتخاب شد. بهرام عین‌اللهی باید در جنجال بین داروخانه‌ها و مراکز درمان اعتیاد، یک سمت را می‌گرفت. داروخانه‌ها سال‌هاست مدعی هستند که باید دانشگاه‌های علوم‌پزشکی داروی آگونیست یا به اصطلاح شربت متادون را به آنها تحویل دهد تا بیماران از داروخانه آن را تهیه کنند. مراکز درمان اعتیاد ولی می‌گویند که این کار از چند جنبه به بیماران آسیب می‌زند و منجر به نشت بیشتر این دارو در بازار غیر رسمی می‌شود. در همین رابطه کانون مراکز درمان اعتیاد از داروخانه‌ها شکایت کرده بود که دیوان عدالت هم شکایت را رد کرد و گفت باید یکسری داروخانه منتخب وجود داشته باشند که شربت در این مراکز توزیع شود. وزیر بهداشت جدید تازه اواسط آبان ماه رییس سازمان غذا و داروی را تغییر داد و هنوز بهرام دارایی مواضع خود را درباره این چالش قدیمی مشخص نکرده است. فعلا در آخرین اقدام رییس کانون درمانگران به سازمان غذا و دارو نامه داده که حکم دیوان عدالت نهایی نیست و به نظر می‌رسد که هنوز امیدی برای جلوگیری از توزیع این دارو در داروخانه‌ها وجود دارد.



واکسیناسیون معتادان متجاهر به پایان رسید

 اواسط شهریور ماه واکسیناسیون معتادان مقیم کمپ‌های ماده ۱۶ تمام شد. این پروژه هم اگرچه در دولت جدید به انتها رسید اما در واقع قدم‌های اولیه آن از فروردین ماه برداشته شد که هنوز دولت قبلی در راس مدیریت بود. دستور واکسیناسیون معتادان متجاهر را سخنگوی وقت ستاد ملی مقابله با کرونا یعنی دکتر علیرضا رییسی  صادر کرد. ۲۴ آبان ماه پروژه‌ واکسن ۴۰ هزار معتادان متجاهر، کودک کار، زباله‌گرد و اتباع تمام شد.

 
توزیع بوپرنورفین در زندان‌ها

 یکی دیگر از تغییرات نظام درمان مواد مخدر مربوط به داروی جایگزین شربت تریاک بود. هشتم شهریور ماه ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد که می‌خواهد «بوپرنورفین» را در سازمان زندان‌ها استفاده کند تا اثر آن را بر مصرف کنندگان بسنجد. «بوپرنورفین» قبلا هم در برخی از مراکز درمان اعتیاد استفاده می‌شد. در واقع طرح اجرای «بوپرنورفین» یک روش درمان اجباری برای این گروه از افراد دارای اعتیاد بود. ریل‌های این برنامه از مدت‌ها پیش گذاشته شده بود. ستاد مبارزه با مواد مخدر از یک سال پیش این روش را تبلیغ می‌کرد و رسما از سی‌ام خرداد ماه شیوه‌نامه آن را صادر کرد. سیاستگذاری ستاد از مدت‌ها قبل این بود که از مصرف متادون کم و به  بوپرنورفین اضافه کند. پس دولت جدید احتمال دارد که با ادامه این سیاست با چند چالش در حوزه درمان مواجه شود. چراکه قیمت بوپرنورفین بیشتر از شربت تریاک است، بیماران به آن عادت ندارند و هنوز برای آن تجاری‌سازی و تبلیغ نشده است.



ادامه استراتژی برخوردهای قهری

با عوض شدن دولت و همچنین اعضای شورای شهر، قاعدتا تغییراتی هم در سیاستگذاری‌ حوزه مقابله و درمان پیش‌بینی می‌شد.  از محتوای جلسه شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان مرکزی مشخص شد که  نامه ای که از طرف شورای امنیت کشور به استانداران ابلاغ و بر ساماندهی معتادین متجاهر تأکید شده است. به همین ترتیب بود که در همه جلسات استانی شوراها تاکید اصلی بر روی همان سیاست قدیمی «جمع‌آوری» معتادان قرار گرفت. مسئولیت این کار در شهر تهران به شهرداری واگذار شد. علیرضا زاکانی در اولین سخنرانی خود درباره آسیب‌های اجتماعی پایتخت گفت که می‌خواهد شش ماهه همه معتادان را اصطلاحا «جمع‌آوری» کند. دبیران شورای شهرهای بزرگ و کوچک دیگر هم دائما بر پروژه‌های مشابهی تاکید داشتند که می‌خواهند در چند هفته همه معتادان منطقه خود را جمع کنند. گفتمان جمع‌آوری یا ساماندهی معتادان متجاهر از دولت رییسی و استانداران او شروع نشده است اما به طور مشخص یکی از اجزای اصلی رویکرد  آنها را همین برخورد سلبی تشکیل می‌دهد. این یعنی احتمال دارد در چهار سال پیش رو تعداد کمپ‌های ماده ۱۶ افزایش یابد و این چرخه درمان اجباری به همان منوال قبل به کارش ادامه دهد.

رییس جمهور در کمپ
 آخرین اتفاق حوزه مبارزه با مواد مخدر در ۱۰۰ روز اول دولت، بازدید رئیس جمهور از یک کمپ درمان اعتیاد بود. هفته آخر آبان ماه ابراهیم رئیسی به کمپ سروش در شهر ری رفت و بر لزوم «پیوند دوباره معتادان به خانواده و محیط کار» تاکید کرد. این اولین بار بود که رییس هیات دولت از یک کمپ بازدید می‌کرد و از آن می‌شد دو نکته مهم فهمید: اول اینکه این بازدید درست روزی برگزار شد که رییسی باید چند ساعت پس از آن در جلسه شورای اجتماعی کشور شرکت می‌کرد و تاثیر زیادی بر محور اصلی محتوای آن جلسه دو ساعته گذاشت. دوم اینکه به ما تصویری از نحوه نگاه رییس جمهور جدید در حوزه مواد مخدر می‌داد. ابراهیم رییسی آن روز گفته بود که «زیبنده تهران و ری نیست که افراد شب‌ها در آنجا سرپناه نداشته باشند» و مانند افراد دیگر بر لزوم «پاکسازی چهره شهر از معتادان» تاکید کرد. قضاوت اولیه‌ای که درباره نگاه او وجود دارد این است که رییسی بازپیوند اجتماعی و خانوادگی را راه حل مبارزه با مشکل اعتیاد می‌بیند ولی همچنان قرار است حداقل در چهار سال پیش رو رویکرد چکشی و سلبی با بیماران دارای اعتیاد به قوت خود برقرار باشد.