پایگاه خبری اعتیاد

شبکه پنج در تاریخ 26/ 12/ 1398 در برنامه «بهارِ جان» میزبان جوانی به نام «علی طوفانی»، یک معتاد بهبودیابنده/ در حال بهبودی بود. داستان ازین قرار است که در اسفندماه، کلیپی در شبکه ­های مجازی دست­بدست شد که ایشان را در حال تمرین در یک مسابقه پرورش ­اندام نشان می ­داد و گزارشگر از او درباره وضعیتش سؤال می ­کند. از پاسخ ­های او متوجه می‌­شویم که یک معتاد بهبودیابنده و عضوی از انجمن دوازده‌قدمیِ «معتادان گمنام» است. تکیه­ کلام­ها، تجربه اعتیاد، تمایل فراوان او به ورزش و موفقیّت از جمله دلایل جذابیت این کلیپ بود. چند روز بعد هم در شبکه­ های مجازی، در برنامه آنتن، مصاحبه ای با او ترتیب دادند و از او بیشتر فهمیدیم که از 12 سالگی سراغ مواد رفته و در 16 سالگی به سراغ بهبودی و هم اینک قریب به پنج­سال است که دور از مصرف مواد است. متعاقب این مصاحبه او را به برنامه پیش ­گفته «بهار جان» دعوت کردند و مصاحبه مفصل ­تری با او ترتیب دادند که هدف این مقاله بررسی این مصاحبه و تأثیر آن بر مخاطبان است.

قبل از ورود به مبحث اصلی بر این نکته تأکید می ­کنم که معتادانی که در قطع مصرف مواد هستند امّا به برنامه­ های بهبود وصل نیستند، خطرناک‌تر از معتادان فعّال و در حال مصرف ­اند. معتادانی که در قطع مصرف­ اند و به برنامه بهبود وصل ­اند امّا از اصول برنامه­ های بهبود پیروی نمی­ کنند خطرناکتر از دو دسته پیش­ گفته­ اند. اعتیاد در مصرف مواد خلاصه نمی­ شود.

«علی طوفانی» عضو انجمن معتادان گمنام است. او اصل «گمنامی» را که از اصول مهم این انجمن می ­باشد، نقض کرده است. خود را در معرض جراید و رسانه­ ها قرار داده که از موضوعات تهدیدکننده بهبودی است. ساختارشکنی­ هایی ازین دست اگرچه شهرت­ آور است، امّا بار هیجانی فراوانی بر افراد دارد که مضّر بر بهبودی است.

اعضای انجمن «معتادان گمنام» بنابر میل شخصی نمی­ توانند هویّت خود را افشا کنند چرا که «گمنامی» موضوعی است که هم مربوط به خود فرد و هم مربوط به سایر اعضای این انجمن است. البته اعضای این انجمن می ­توانند بنابر ملاحظاتی هویّت خود را افشا کنند که ذیلاً بدان اشاره می­ شود.

1)  کمک به خود برای پاک ­ماندن

2)  کمک برای دیگری برای پاک­ ماندن

3)  حضور کسی در زندگیِ فرد که حق دارد از هویّت و پیشینه او باخبر شود

4)  و برای اجتناب از دروغگویی

و البته همه موارد فوق در سطح فردی است و نه در سطح عمومی و رسانه ­های جمعی.

برای یک معتاد بهبودیابنده که در تنظیم هیجان دشواری دارد، تجربه­ های هیجان ­آوری ازین دست می­ تواند برای بهبودی ­اش مضر باشد. از طرف دیگر شهرت و تجاربی از این دست یک تأیید و ارزش اضافی به فرد می­ دهد که نه از دستاوردهایش، بلکه از در معرض قرار گرفتن در جمع و در کلّ کشور از طریق رسانه ملّی است. اینک او به عنوان ناجی معتادان تلقی می­ شود و بدیهی است که روی­ آوری خانواده ­ها به افرادی از این دست زیاد می ­شود. در حالیکه نه آموزش این کار را دیده ­اند، نه مدرک معتبری دارند، و سازمانی هم بر فعالیّت شان نظارت ندارند. این می ­شود که ما شاهدیم که افرادی با «نیّت خوب» که صدالبته «نیّت خوب کافی نیست» وارد چرخه مداخلات بهبود اعتیاد می­ شوند و مداخلاتی هم ارایه می­ دهند که ضررهای جبران ­ناپذیری به خود و دیگران وارد می ­کنند.

توجه افراطی به 1) ثروت، شهرت 2) قدرت، و 3) شهوت از موضوعاتی است که زنگ­ خطر برای معتادان بهبودیابنده است. این سه موضوع بسیار پاداش ­آورند و معتادان هم مستعد پاداش جویی. لذا شما می­ توانید به هر کدام از موضوعات سه­ گانه پیش­ گفته وابسته شوید امّا هیچ موادی هم مصرف نکنید. معتادان «جایزه‌جو» و «جایزه ­بگیر»اند، مدام به دنبال آنند که کاری بکنند که اصطلاحاً «یک­‌خط بیندازد!»، یعنی یک­‌درجه حالشان را تغییر بدهد. لذا قرارگرفتن در این مسیرهایی ازین دست آنها را به کسب جرعه­‌های بیشتری از ثروت، قدرت، شهوت، و شهرت وابسته می‌­کند و مآلاً مستعد از سرگیری رفتار یا وابستگی‌­های پیشین یا روی‌‌آوردن به نوعی دیگر از اعتیاد – و البته بدون مواد – می­‌شوند. چیزی که به «اعتیادهای جایگزین» معروف است. 

گردن نهادن به آموزه‌­های بهبود در برنامه­‌های دوازده­‌قدمی از الزامات بهبودی در این برنامه و اصولاً در تمام برنامه­‌های بهبود غیردوازده­‌قدمی است. در این آموزه­‌ها نمی­‌توان «نؤمن بِبَعضٍ و نَکفُرُ بِبَعضٍ» بود. در برنامه­‌های بهبود نمی­‌توان چیزی را «سوا» کرد، بلکه بایستی «درهم» استفاده کرد. این آموزه­‌ها در طول قریب به هفتادسال تراش خورده­ و از معبر آزمون و خطا گذشته­‌اند و پشت آن تجربه­‌های فراوانی نهفته است؛ تجربه افرادی که جانشان و بهبودی­‌شان را بر سر گزینشی عمل کردن به این آموزه‌­ها گذاشته­‌اند. در حقیقت مخرج مشترک آموزه‌­های بهبودی در انجمن­‌های دوازده‌­قدمی «برخلاف میل خود عمل­‌کردن» است. چون معتادان بهبودیابنده تمایل دارند که هر چه خود درست می­‌پندارند انجام بدهند، همان شیوه‌­ای که در دوران وابستگی بدان می­‌پرداختند، لذا بایستی «راهنما» انتخاب کنند تا در مسیر بهبود، آنها را از افکار خودشان که ریشه در وابستگی­‌هایشان دارد جدا کنند و آنها را به سمت پیروی کردن از آموزه‌­هایی ببرند که برای بهبودی­شان لازم است. تجربه نشان داده است که آنهایی که اصول بهبود را رعایت نمی‌­کنند به خصوص در زمینه «گمنامی‌افشایی»؛ کسانی هستند که بهره­‌مندی از یک مسیر پُرپاداش برایشان رقم خورده است که یارای مقاومت در برابر آن را ندارند. در حقیقت ظاهراً نفعی برایشان متصور است، یا دیده می­‌شوند یا خوب می­‌بینند؛ یا با کنار گذاشتن این آموزه­‌ها حال بهتری و البته هیجان بهتری را تجربه می­‌کنند. این همان جرعه­‌های بیشتر است، جرعه­‌های بی­‌مواد امّا وابستگی­‌آ‌ور.

از سایر آسیب­‌های این برنامه می‌توان به تأثیر گفته­‌های این جوان بر زندگی دختری اشاره کرد که خانواده‌اش به خواستگاری او در زمان اعتیادش جواب ردّ داده‌­اند. در فیلم دوم ردّپای طعنه به آن دختر و خانواده‌­اش به چشم می­‌خورد و فحوای کلام او اشاره بدان دارد که شما اشتباه کردید و من الآن اینجام! در مقام یک بهبودیافته ورزشکار و مشهور. میهمان متوقع است که چرا به معتادان اعتماد بیشتری نمی­‌کنید. مثلاً انتظار دارد که پسری که از دوازده­‌سالگی معتاد شده است و تا شانزده­‌سالگی در دوران مصرف است و به خواستگاری رفته است به او جواب مثبت بدهند. اصلاً اعتیاد او به کنار، آیا شرایط و آمادگیِ ازدواج داشته است. او خودش می­‌گوید تجربه اعتیاد، لات­‌بازی، دعوا، و غیره داشته است و در حدود پانزده‌، ­شانزده‌­ سالگی به خواستگاری رفته است و خانواده دختر جواب ردّ داده ­اند. انتظار داشته است که برایش صبر می­ کردند. اینها تماماً اشاره به خودبزرگ‌بینی اعتیادی دارد که معتادان خود را مُحق می­‌پندارند و انتظار دارند که دیگران تغییر یا تحمل کنند. باید پرسید که خانواده خودش در چنین شرایط مشابهی برای چون اویی صبر می­‌کردند. این حرفها خسارت مجدد به آن دختر و خانواده اوست. ایشان حتماً می‌­دانند که حتّی برای جبران خسارت از افرادی که از ما آسیب دیده‌­اند باید دقّت کنیم که این عمل ما به خسارت مجدد به او منجر نشود؛ اتفاقی که در این برنامه رخ داد و خانواده آن دختر مجدداً متضرر شدند.

بهبودیافتگی وضعیّتی همه ­جانبه و مشتمل بر تغییر در ابعاد مختلف روانی، اجتماعی، و روحانی است. برنامه‌های دوازده ­قدمی به دنبال «بازیابی معنوی­»اند. الگوسازی از معتاد و شخصیت­‌پردازی از او در رسانه­‌ها تبعات منفی فراوانی از نظر سرمشق­‌دهی به جوانانی دارد که مستعد الگوگیری از افرادی ازین دست هستند. جوانی 21 ساله در حال ورزش، با اندام ورزیده، و در رسانه ملّی با سابقه تخریب اعتیاد پیام پنهانش چیست؟ یکی­‌دوسال مصرف می­‌کنیم و بعد کنار می­‌گذاریم. بعد با افتخار می­‌گوییم: "علی طوفانی، فرزند محمّدعلی طوفانی، نوکری­‌اَم".

تأثیر ناگوارِ نمایشِ معتادان بهبودیابنده در رسانه­‌ها از نظر الگودهی منفی بر نوجوانان و جوانان زیاد است. ما در جامعه­‌شناسی موضوعی داریم به نام «مسیر منزلت». این مسیر اشاره بدان دارد که جامعه راه­‌هایی را به جوانان معرفی می­‌کند که از آن طریق جوانان به سمت کسب منزلت بیشتر می‌­روند. این برنامه یک «مسیر منزلتِ» نابجا را تشویق کرد. یعنی می‌­توان سیگار کشید، مواد مصرف کرد، پول در آورد، و ... و پس از مدّتی دوباره به سمت بهبود رفت، ورزشکار شد و سرآخر در اَوان جوانی از تلویزیون سردرآورد. 

«به‌­رخ‌­کشیدن بهبودی» از جمله آفت­‌هایی است که در برنامه­‌های بهبود اعضا را از آن منع می­‌کنند. اصطلاحاً بایستی در فرایند بهبود «چراغ­‌خاموش» حرکت کرد و در پی عرض‌­اندام و خودنمایی نبود. اعتیاد در مصرف مواد خلاصه نمی­‌شود؛ مصرف مواد تنها جزئی از اعتیاد است. بخش مهم­تر اعتیاد آن «منِ متورمی» است که تنها برنامه­‌های بهبود می­‌تواند بادش را بخواباند؛ با گردن نهادن به اصول بهبودی و تداوم در مسیرِ آن.

اصولاً برای تدارک برنامه‌­های مربوط به پیشگیری از اعتیاد و بخصوص درمان اعتیاد بایستی خیلی دست­‌به‌­عصا حرکت کرد و کارهای کارشناسی فراوانی برایش انجام داد. به صِرف آشنایی با یک معتاد بهبودیابنده و سابقه اعتیاد در او نمی­‌توان امکان­‌پذیر بودن بهبودی را در سطح رسانه ملی تبلیغ کرد. اگرچه بهبودی امکان­‌پذیر است و ما بایستی امکانات بهبودی را به مردم معرفی کنیم؛ امّا اینکه آن را چگونه معرفی کنیم؟ و چه کسی آن را معرفی کند؟ سؤال­‌های مهمی هستند. به صِرف بهره­‌مندی از چند سلبریتی­‌های نامرتبط و در اختیار داشتن یک «آنتن» نمی­‌توان برنامه­‌هایی ازین دست را اجرا کرد. صداوسیما با این فیلم خسارت فراوانی به انجمن­‌های «دوازده­‌قدمی»، آن دختر و خانواده‌­اش، و مهمتر از همه به این جوان زد؛ فقط به صِرف اینکه ساعتی مردم را سرگرم کنند.

سعید نوروزی، کارشناس اعتیاد

norouz@yahoo.com