پایگاه خبری اعتیاد

اعتیاد به مواد مخدر از بحران های اصلی دنیای کنونی محسوب می شود که اینک توجه افکار عمومی جهان را به خود جلب کرده است و همگان در راه مبارزه برای برطرف کردن این معضل بزرگ می کوشند. این مقوله سبب بروز آسیب ها و چالش های فراوانی در عرصه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، روانی، اخلاقی و حقوقی می شود و بنیان جامعه را با تهدیدی جدی روبرو می سازد.

سازمان جهانی بهداشت، مسایل مربوط با مواد مخدر همچون تولید، انتقال، توزیع و مصرف را به عنوان یکی از مشکل های اساسی جهان برشمرده است که زندگی بشری را در تمامی بخش ها با چالش روبرو می کند و نتیجه های زیانباری همچون انتقال و اشاعه بیماری های گوناگون و خطرناک را به دنبال دارد. به همین منظور مسوولان مربوطه می توانند با برنامه ریزی مدون و کلان در مسیر مبارزه با مواد مخدر و پیشگیری، درمان و کاهش اعتیاد در کشور گام های موثری بردارند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «سعید صفاتیان» رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره پدیده اعتیاد، روش های درمان و وظایف نهادهای مسوول به گفت و گو پرداخت.
مشروح این گفت و گو را در ادامه می خوانید: 
منظور از معتاد متجاهر چیست؟
موضوع اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر در 1388 خورشیدی در مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح شد. در این اصلاحیه معتادان شامل دو گروه عنوان شدند، یک گروه به صورت اختیاری خود را به مرکزهای درمان اعتیاد معرفی می کنند، در صورتی که دسته دیگر به این کانون ها مراجعه نمی کنند و باید آنها را به اجبار به این پایگاه ها فرستاد. آن ها را معتاد متجاهر می نامند، یعنی فردی که ظاهر و رفتار او گویای اعتیادش است. بنابراین تصمیم گرفته شد، برای معتادان متجاهر، برپایه ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر، درمان اجباری در نظر گرفته شود، با توجه به ماده 15 این قانون، معتادانی که ظاهر مناسبی دارند و نشان نمی دهند که معتاد هستند و با اراده شخصی به این مرکزها می روند، مورد درمان اختیاری قرار گیرند.
ستاد مبارزه با مواد مخدر برای جمع آوری معتادان متجاهر، چه برنامه ای را مهیا و ارائه کرده است؟
صفاتیان: در بحث جمع آوری معتادان متجاهر، این موضوع که کدام سازمان ها و دستگاه ها درگیر هستند، بسیار مهم است. شوراهای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان ها، از جمله این نهادها به شمار می رود. دانشگاه های علوم پزشکی در هر استانی وظیفه دارند تا با در اختیار داشتن گروه پزشکی کارآمد، شرایط دارویی این معتادان را فراهم آورند. سازمان بهزیستی نیز وظیفه مددکاری را در طول مدت درمان سه تا شش ماهه افراد بر عهده دارد، پس از این که شخص از نظام درمان خارج می شود، نگهداری او با ارائه برنامه های حمایتی- درمانی از اهمیت خاصی برخوردار است.
بیشترین نرخ مصرف مواد مخدر در میان چه جمعیت و قشری است؟
بیشترین نرخ میزان مواد مخدر در میان جمعیت 25 تا 45 ساله وجود دارد و هنوز نیز مواد مخدری همچون تریاک بالاترین میزان مصرف در کشور را دارا است.
راهکارهای برون رفت از بحران اعتیاد را توضیح دهید؟
دولت می بایست، برنامه های خود را درباره راهکارهای برون رفت از بحران اعتیاد ارائه دهد، شاید مهم ترین برنامه ای که دولت در دستور کار خویش دارد، اجرای برنامه ششم توسعه است، در سال آینده باید این برنامه در کشور عملیاتی شود. در این برنامه 80 بند وجود دارد، بند 57 آن را مجمع تشخیص مصلحت نظام مصوب و مقام معظم رهبری به دولت ابلاغ کردند که این امر می تواند با هماهنگی دستگاه ها به اجرای سیاست های کلی نظام بیانجامد. 
سیاست کلی نظام در 1385خورشیدی در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شد که بخشی از آن درباره حوزه های پیشگیری و درمان است. با استفاده از این سیاست ها و بحث مدیریت مصرف مواد مخدر، مسئولان باید سعی کنند به کاهش 25 درصدی اعتیاد در طول پنج سال دست یابند.
آیا دست یابی به کاهش 25 درصدی اعتیاد در طول پنج سال امکان پذیر است؟
این امر تنها به همت دولت و وزیران بستگی دارد که تا چه میزان قادر خواهند بود، در راستای اجرایی کردن این برنامه گام بردارند. ستاد مبارزه با مواد مخدر می تواند در این راستا نقش مهمی را ایفا کند. عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور دبیر کل این ستاد به شمار می رود و هماهنگی های بسیار خوبی را در زمینه اجرای این برنامه انجام داده است. البته ستاد مبارزه با مواد مخدر یک برنامه ارائه می دهد و دستگاه هایی که عضو این ستاد هستند، باید آن را اجرایی کنند، به این دلیل، وظیفه دبیر خانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، هماهنگی، نظارت و برنامه ریزی تهیه بودجه است. به عنوان مثال وزارت بهداشت وظیفه دارد، پزشک، روان شناس و گروه مشاوره بیماری های «اچ آی وی» را به پایگاه های ترک اعتیاد بفرستد و دارو مورد نیاز آنها را تهیه کند.
دلیل آن که دستگاه های مسئول به منظور مبارزه با مواد مخدر هنوز برنامه ای برای همکاری در این زمینه ارائه نکردند، چیست؟
برای برطرف کردن چنین مشکل هایی ستاد مبارزه با مواد مخدر بایستی نظارت، هماهنگی و بازرسی های خود را بیشتر کند و از دستگاه ها بخواهد که برنامه های خویش را ارائه دهند یا این که نقش جایگاه ستاد مبارزه با مواد مخدر قدرتمند شود تا دستگاه ها از دستورهای این نهاد پیروی کنند و اگر دستگاهی مصوباتش را پیگیری نکرد، این ستاد بتواند برخورد قانونی با آن ها را صورت دهد. برای نمونه وزیر کشور برنامه ای را به نام اجتماعی کردن مبارزه با اعتیاد مطرح کرد، در این برنامه از خانواده ها تقاضا شود تا برای برطرف کردن مشکل ترک اعتیاد با مسئولان همکاری و از سازمان مردم نهاد برای مبارزه با مواد مخدر کمک دریافت کنند. در دو سال گذشته، این برنامه دربردارنده راهبرد بسیار خوبی بوده و برای تمامی مسوولان قابل پذیرش است. البته دستگاه های مسئول هنوز برای همکاری در این زمینه برنامه ای ارائه نکرده اند. 
آیا برنامه ای مدون در ارتباط با کاهش مصرف مواد ارائه شده است؟
بله، اکنون ستاد مبارزه با مواد مخدر، در حال تهیه برنامه ای در این باره است. وقتی سخن از کاهش 25 درصدی به میان می آید یعنی هم در حوزه مقابله و هم در زمینه درمان و پیشگیری، برنامه ای وجود دارد که تمامی واحدهای ستادی و سازمان های مسئول باید این طرح را دریافت کنند. این سازمان ها باید بدانند، بیشتر از موضوع تهیه برنامه های پیشگیری و درمان، دانستن وضعیت اعتیاد در کشور در سال آینده مهم است و در حال حاضر نهادی در ایران نیست که بتواند نسبت به حوزه اعتیاد در آینده، تصویری صحیح ارائه کند. همواره مشاهده می شود که در کشور ماده مخدری وارد می شود و پس از گذشت چند ماه و اعتیاد بسیاری به آن، تازه سازمان های مسئول برای بررسی این مواد و راه های پیشگیری از ورود آن اقدام می کنند. البته بودجه مناسبی در این زمینه وجود ندارد و مواد مخدر بیش از 40 هزار میلیارد تومان در سال به کشور آسیب می رساند، در صورتی که بودجه تخصیص یافته برای این منظور، 160 میلیارد تومان است.
چه راهکاری را برای بهبود برنامه های مبارزه با مواد مخدر و درمان و پیشگیری اعتیاد مناسب می دانید؟
در مرحله نخست ستاد مبارزه با مواد مخدر باید ارزیابی و نظارتی دقیق بر برنامه ها داشته باشد و به بررسی نحوه اجرای طرح پیشگیری درمان در جامعه بپردازد. در هر صورت 160 میلیارد تومان برای اجرای این برنامه ها در نظر گرفته شده است که از این میزان، 40 تا 50 میلیارد تومان آن در حوزه کاهش تقاضا مواد مخدر هزینه می شود. ستاد مبارزه با مواد مخدر یا خود دستگاه ها باید با ارزیابی برنامه های خویش بتوانند میزان تاثیرگذاری را مشخص کنند. با توجه به این که در ایران پژوهشگران برجسته ای در این ارتباط وجود دارد، پژوهش های مناسبی در این زمینه انجام می شود.
آیا آمار 120 تا 150 هزار تنی معتادان خیابانی در کل کشور و 15 هزار تنی در تهران واقعیت دارد؟ 
این آمار واقعیت دارد و کمتر از این تعداد نیست و حتی امکان دارد که این آمار تا میزان 20 یا 10 هزار تن بالاتر باشد، زیرا در چندسال گذشته شمار معتادان خیابانی افزایش پیدا کرده است. در تبصره دو ماده 15 قانون مبارزه با مواد مخدر که درباره معتادان اختیاری به شمار می رود، وزارت رفاه به مدت پنج سال مکلف شده است، معتادان بی بضاعت را مورد پوشش قرار دهد، اگر این امر صورت می پذیرفت، این امکان وجود داشت که از میزان معتادان خیابانی که وضعیت مالی خوبی ندارند، کاسته شود.
آیا دولت تدابیری در این زمینه اتخاذ کرده است؟
دولت بر پایه ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر، به جمع آوری معتادان خیابانی پرداخته است، این طرح در تهران مشاهده می شود و از یک ماه پیش شروع شده است، اینک باید بررسی کرد که جمع آوری این معتادان تا چه میزان بوده است. البته معتاد را اگر در یک مکان بسته قرار دهند و مواد مخدر به وی نرسد، در نتیجه موادی برای مصرف ندارد و درمان می شود اما این موضوع هنگامی اهمیت دارد که پس از خروج فرد از مرکز درمان اعتیاد، چه مدت می تواند، پاک بماند. در این مرحله نقش سازمان هایی که در حوزه مددکاری و بهزیستی فعالیت می کنند، مشخص می شود.
ستاد مبارزه با مواد مخدر باید از چه روش های نوینی برای برخورد قاطع با قاچاقچیان استفاده کند؟
برای مبارزه با مواد مخدر نگاه اصلی این ستاد باید به مواد روانگردان باشد. در کشور مصرف این مواد 1،27 درصد است و به غیر از تولید خارجی آن در داخل ایران نیز این مواد تولید می شود. ستاد مبارزه با مواد مخدر در اقدامی که درباره میزان افزایش قیمت «شیشه» انجام داد، در چند ماه گذشته خوشبختانه مصرف این ماده مخدر پایین آمده است، البته یک نکته وجود دارد؛ این کاهش به معنای آن نیست که مصرف معتادان کم شده است، بلکه معتادان به طرف مواد دیگر رفته اند.
تدوین سند جامع مشارکت های مردمی در کاهش میزان اعتیاد چه کمکی می تواند بکند؟
بسیار می تواند موثر باشد. سازمان های مردم نهاد در تمام دنیا بازوی اصلی در مبارزه با مواد مخدر هستند. در ایران نیز این سازمان ها توانسته اند تا میزانی فعال باشند، اما هنوز جایگاه شایسته خود را پیدا نکرده اند، یعنی مسئولان دولتی، به این سازمان ها باید اعتماد کنند تا آنها وارد برنامه پیشگیری و درمان اعتیاد شوند. اینک بیش از دو هزار سازمان مردم نهاد در کشور در حوزه درمان و کمپ فعالیت می کنند و 120 هزار تن معتاد را پوشش می دهند، بنابراین نگاه مسئولان به این سازمان ها بسیار مهم است که این مرکزها را به عنوان یک نهاد مسئول و همکار خود مشاهده کنند و با آموزش لازم و کافی، آن ها را توانمند سازند و به عنوان ناظر، بر فعالیت آنها نظارت کنند.
مواد مخدرهای تازه ای که وارد ایران شده است، چیست و چه اثرهای مخربی را به همراه دارند؟
بیشترین مواد مخدری که وارد ایران شده است، روان گردان هایی همچون «شیشه» هستند. شایعه هایی مبنی بر ورود ماده مخدر «کروکودیل» وجود داشت، اما این امر نادرست محسوب می شود، اکنون تنها «شیشه» به ایران وارد شده است که از عوارض آن می توان به ایجاد ناراحتی های قلبی، عروقی، توهم و هذیان اشاره کرد. البته ماده روان گردان دیگری به نام «گُل» وارد بازار ایران شده است و به «حشیش» شباهت دارد، اما قدرت تخریبی آن 100 برابر بیشتر است، می تواند روی نظام اعصاب مرکزی تاثیرگذار باشد و توهم، اضطراب، عوارض روانی و جسمی را برای شخص معتاد ایجاد کند.
آیا شایعه ها درباره ورود مواد مخدر چینی درست است؟
ورود مواد چینی را به کشور باور ندارم و این شایعه ها، تبلیغ های قاچاقچیان است. به عنوان نمونه کراکی که اکنون وارد ایران شده است، در کشور تولید نمی شد و در واقع هروئینی با درصد خلوص بالا است و مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر برای نخستین بار ورود این نمونه را از مرزهای کشور تایید کرده اند. میزان درصد خلوص بالای «کراک» به معنای وجود مواد مخدر بسیار زیاد در این ماده است. در ایران مواد روانگردان وجود ندارد و در کشورهای همسایه تولید و وارد ایران می شود، البته گروه مبارزه با مواد مخدر در کشور بسیار هوشیارتر از آن است که به شایعه ها توجه کنند.
آیا مرکزهای درمان اعتیاد می توانند روش های درستی را برای درمان معتادان به کار ببرند؟
بسیاری از این مرکزها می توانند، روش های درستی را برای درمان معتادان به کار ببرند، اما پایگاه هایی وجود دارد که نظام مددکاری و روان شناسی آنها بسیار ضعیف است. در این مرحله باید دیگر نهادهای مسئول برای توانمند سازی و آموزش اقدام کنند. بسیاری از این کانون ها، تنها دوره های نگهدارنده با معتادان را در پیش می گیرند و برنامه نوینی برای درمان ارائه نمی دهند.
بر پایه آمارها در تهران تعدادی از مدرسه ها در عرصه آسیب شناسی اعتیاد شناسایی شده اند، آیا قبول دارید که اعتیاد به طرف کودکانه شدن پیش می رود؟
اعتیاد به طرف کودکانه شدن پیش نمی رود، بلکه تغییر الگوی مصرف مواد باعث کاهش سن اعتیاد شده است، این امر، نخست به طرف «تریاک» و از سمت «هروئین» به مواد روانگردان صورت پدیرفت. ذات مصرف مواد روان گردان، این است که آنها بیشتر در سن پایین تر مصرف می شوند. در تمامی جهان، مصرف «شیشه» از 18 سالگی صورت می پذیرد، اما «تریاک» از 24 سالگی مصرف می شود، در نتیجه این امر سبب شد تا سن مصرف مواد در ایران یک مقدار پایین بیاید. البته نمی توان تنها به تغییر الگو اکتفا کرد، در واقع باید گفت، به نوعی برنامه های گروهی که در کشور در این زمینه انجام شده، ضعیف بوده است و این طرح ها نتوانسته اند، موثر واقع شوند.
دیپلماسی بین المللی در مبارزه با مواد مخدر موثر عمل کرده است؟
دیپلماسی بین المللی در این زمینه به صورت موثر فعالیت های خود را در 2 سطح انجام می دهد. یکی در سطح بین المللی و دیگری در سطح کشورهای همسایه، در سطح همسایگان، در حوزه های مقابله این موضوع صورت می گیرد، همچون تفاهمنامه سه جانبه ای که ایران با افغانستان و پاکستان در سازمان ملل امضاء کرد. ایران از 1381 تا 1386 خورشیدی حضور بین المللی خوبی را در سمینارها برای پیشگیری و درمان اعتیاد داشت، اما اکنون حضور کشور در مجامع بین المللی کم شده، به آن معنا که نگاه ها و دیدگاه ها نسبت به موضوع پیشگیری و درمان اعتیاد ضعیف شده است. از سال های گذشته هرگاه سمینارهای جهانی تشکیل می شد، گروه هایی از ایران راهی این سمینارها می شدند، اما اینک این امر صورت نمی گیرد. به طور مثال سال آینده در نیویورک، کنفرانس جهانی مبارزه با مواد مخدر در سازمان ملل تشکیل خواهد شد، این رویداد هر 10 سال یکبار یعنی برای دولت تدبیر و امید تنها یک بار به وقوع می پیوندد. کشورهای همسایه ایران هرکدام چند سازمان مردم نهاد یا بخش هایی را که در این حوزه فعال هستند، به عنوان بازوی اجرایی به مجمع های بین المللی معرفی می کنند. از ایران تنها یک انجمن که از طرف سازمان ملل انتخاب شده است، به این کنفرانس می رود و با توجه به نقش مهم ایران در مبارزه با مواد مخدر، حضور کشور بسیار با اهمیت است. اکنون نیروی انتظامی به بسیاری از پلیس های کشورهای همسایه آموزش می دهد و دارای متخصصان و نیروهای توانمند با توانایی آموزش دادن به بسیاری از کشورهای اطراف است.

گفت و گو از فاطمه مهدوی

منبع: خبرگزاری ایرنا