پایگاه خبری اعتیاد

آزمایش بررسی سوء مصرف مواد(تست اعتیاد) از جمله آزمایش‌های مهمی است که افراد برای ازدواج، استخدام و ... باید آن را انجام دهند از طرف ديگر بسیاری از خانواده‌ها نگران اعتیاد عزیزان خود هستند و به همین دلیل به دنبال آشنایی با انواع تست‌های اعتیاد می‌باشند. در این مقاله قصد داریم تا در مورد انواع آزمایش‌های اعتیاد و نحوه عمل کرد آن‌ها توضیحات کامل بدهیم.

 آزمایش اعتیاد مجموعه آزمایش هایی را شامل می شود که حضور ماده مصرفی اعتیاد آور را درمایعات بيولوژيك بررسی می کند. این آزمایش بسته به نوع ماده اعتیاد آور متفاوت بوده و از راه بررسی ادرار، پلاسمای خون، بزاق، عرق و حتی موی سر صورت می‌گیرد که در ادامه هر کدام توضیح داده می شود:

آزمایش اعتیاد با نمونه ی ادرار

مواد اعتيادآور مانند هر ماده ی دیگر پس از وارد شدن به جریان خون ، از طریق ادرار دفع می شوند بنابراین بسته به نوع ماده مصرفی،در زمانهای متفاوتی در ادرار قابل ردیابی می باشند. مواد اعتیاد آورتا چند روز در ادرار باقی مانده و با روشهای آزمایشگاهی قابل تشخیص است. مدت زمان شناسایی ترکیبات مورد سوء مصرف و یا متابولیتهای آنها (مواد حاصل از شکست داروها در بدن) در ادرار به عواملی از قبیل سن، جنس، نوع ماده مصرفی، میزان مصرف، روش مصرف، تعداد دفعات مصرف، فاصله بین مصرف تا اخذ نمونه جهت بررسی آزمایشگاهی و مصرف داروهای همراه وابسته است. بررسی سوء مصرف مواد با شناسایی ماده در ادرار انجام می شود. اما مواد اعتیاد آور پس از گذشت مدت زمان خاصی از زمان مصرف، دیگر در ادرار وجود نخواهند داشت. بنابراین حتی با وجود اینکه فرد ماده خاصی مصرف کرده باشد با گذشت مدت زمانی خاص، آزمایش ادرار او منفی خواهد بود..برای انجام تست‌ها، ادرار در هر زمانی از شبانه روز می تواند جمع آوری و آزمایش شود. جهت انجام آزمایش نیاز به ناشتایی نیست .کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند همواره به دنبال منفی کردن جواب آزمایش خود هستند بنابراين برای جلوگیری از تقلب و اشتباه در جواب، نمونه گیری باید با نظارت کادر آزمايشگاه  و يا در مقابل دوربين مدار بسته انجام گیرد.

تست های نواری سریع (Rapid test)

این تست ها که به صورت تست های نواری است و یک روش بسیار ساده  و ارزان و در عین حال متداول برای تشخیص می باشد. هر پارامتری که روی نوار وجود دارد، می تواند نشانگر وجود یک ماده مخدر خاص در بدن باشد. فراموش نكنيم كه هر كيت فقط در خصوص ماده اختصاصي مندرج در مشخصات كيت كاربرد دارد بعنوان مثال از كيت مورفين نميتوان انتظار شناسايي مصرف شيشه را داشته باشيم.اساس آزمایش های نواری واکنش بین آنتی ژن و آنتی بادی است  و روش کارکیت به این صورت است که چنان چه در نمونه‌ی ادرار ماده مخدر یا متابولیت‌های آن وجود داشته باشد، در طول نوار حرکت کرده و به آنتی ‌بادی موجود متصل می شود و در این صورت خط رنگی در نوار دیده نخواهد شد و نتیجه‌ی تست مثبت گزارش می‌شود.

در كليه كيتهاي كاغذي خط دیگری هم به ‌عنوان شاهد(c ) وجود دارد که باید در تمام حالات دیده شود.لازم به ذکر است مثبت بودن جواب آزمایش که در برگه ی آزمایش به صورت Positive گزارش می شود، به معنای شناسایی آن ماده در نمونه می باشد. برای تشخیص وجود یک ماده باید میزان حداقل(Cut-off) آن در نمونه موجود باشد. این میزان برای مثال در مورد مورفین ng /ml 300، در مورد کانابیس ng/ml 50 و در مورد مت‌آمفتامین ng/dl 1000 می باشد.

منظور از تست اعتیاد سه گانه چیست؟

از جمله تست های نواری رپید می توان به تست اعتیاد 3 گانه (مورد استفاده در مراكز بهداشتي براي انجام ازمايش ازدواج و استخدام )اشاره کرد.در تست های رپید (آزمایش سریع) با استفاده از نوار 3 پارامتري معمولا مورفين، امفتامين و متامفتامين بررسي مي شود که جهت تشخیص مصرف مواد مخدر مانند تریاک ،شیره و هرویین و همچنین ماده روانگردان شیشه کاربرد دارد.در صورتیکه ماده دیگری برای تشخیص مدنظر باشد باید از کیت اختصاصی آن استفاده کرد مثلا کیت THC برای تشخیص مصرف گل یا حشیش ویا کیت TRA برای تشخیص ترامادول.

لازم بذكر است با توجه به تداخل داروها با ساير مواد در اين نوع تستها،مثبت شدن جواب در تستهاي رپيد  دليل صد درصدي مبني بر مصرف مواد توسط فرد نمي باشد و در صورت مثبت شدن حتما مي بايست تست تاييدي هم انجام شود  كه معمولا از تست TLC استفاده مي شود. نكته مهم در مورد كيتهاي كاغذي يا رپيد تست اين است كه منفي بودن جواب ازمايش (درصورت رعايت شرايط استاندارد نمونه گيري )قطعي بوده ولي در شرايطي كه تست مثبت مي باشد لازم است كه تست تاييدي هم انجام شود كه تست تاييدي در اغلب موارد انجام ازمايش TLC مي باشد.(در پزشكي قانوني با توجه به اهميت موضوع براي تست تاييدي از دستگاه كروماتوگرافی گازی/ طيف سنج جرمی(GC/MS)استفاده مي شود كه دقت بسيار بالايي دارد.)

کروماتوگرافی لایه نازک TLC

کروماتوگرافی لایه نازک (TLC) یک روش جداسازی ساده، انعطاف پذیر، حساس و با هزینه ای مناسب برای تجزیه و تحلیل کمی و کیفی مواد حتی در مقادیر بسیار کم، در آزمایشگاه می باشد. تکنیک TLC قابلیت اندازه گیری موازی و همزمان بسیاری از مواد را در حداقل زمان مورد نیاز، دارد و به صورت دستی انجام مي شود.اين ازمايش قابليت جداسازي و شناسايي مقادير ناچيز مواد را دارا مي باشد.

آزمایش اعتیاد با نمونه خون

در این آزمایش سطح سرمی ماده ی مد نظر اندازه گیری می شود که نسبت به آزمایش ادرار دقیق تر و همچنین احتمال دستکاری توسط بیمار بسیار کم تر است با توجه به توزیع سریع داروها از خون به سایر بافتها، نیمه عمر مواد در خون اندک بوده و در فاصله کوتاهتری از مصرف جواب های مثبت ایجاد می کند. لذا باتوجه به دفع دارو و متابولیت های آن در بازه زمانی طولانی تر در نمونه ادرار، این نمونه به عنوان نمونه انتخابی جهت بررسی سوء مصرف مواد تلقی می شود.

آزمایش اعتیاد از طریق نمونه مو

با ورود مواد مخدر (مشتقات مورفین، تریاک، کوکایین و کدئین و … ) به بدن انسان (از طریق استنشاق، تزریق و یا مصرف خوراکی) ، همه سلول های بدن، از جمله فولیکول های موی سر (و ناخن) به این مواد آلوده می شوند، آزمایش موی سر، بسیار قابل اطمینان است و در صورتی که فرد آنها را کوتاه نکرده باشد، مصرف مواد را در شش ماه گذشته نیز نشان می دهد. نمونه مو، لزوما از سر تهیه نمی شود و می توان نمونه مو را از هر قسمتی از بدن فرد تهیه کرد. مقدار نمونه لازم برای این تست، کمتر از 40 میلی گرم است. صحت و اعتبار این آزمایش و دقت آن در تشخیص مصرف مقادیر کم مواد، بیشتر از آزمایش ادرار است، اما این آزمایش در کشور ما مرسوم نیست و بيشتر در امريكا مورد استفاده قرار مي گيرد.

آزمایش اعتیاد با نمونه ی عرق و بزاق

این روش در تشخیص اعتیاد به مواد مخدر نسبت به مورد خون و ادرار جدید تر است و روش کار آن مشابه روش کار ادرار است ولی مانند تست مو، کم تر مرسوم و شناخته شده است.تست بزاق در حال حاضر توسط پليس راهنمايي و رانندگي و براي ارزيابي رانندگان پرخطر در راهها مورد استفاده قرار ميگيرد.

سوالات متداول:

آیا مثبت بودن جواب آزمایش اعتیاد به معنای اعتیاد فرد می باشد؟

در آزمایش اعتیاد مانند هر آزمایش دیگری احتمال و درصد خطا نیز وجود دارد. به این صورت که ممکن است مصرف ماده ای به علت تشابه با ماده ی اعتیاد آور به اصطلاح در جواب تست مثبت کاذب نشان داده شود در حالی که فرد به آن ماده هیچ گونه اعتیاد ندارد. برای مثال مصرف قرص ها و شربت های حاوی کدئین تا دو روز قبل از آزمایش مورفین باعث مثبت شدن این تست می شود بنابراين چند روز قبل از آزمایش اعتیاد توصیه می شود از مصرف خودسرانه داروها اجتناب شود.از طرف ديگر مثبت شدن تست فقط نشان دهنده مصرف اخير فرد مي باشد و براي معتاد قلمداد كردن يك فرد شرايط ديگر هم لازم است كه دربخشهاي ديگر اين كتاب به ان اشاره شده است.

آیا مصرف دارو های آرام بخش و ضد افسردگی باعث مثبت شدن جواب آزمایش اعتیاد می شوند؟

در پاسخ به این سوال باید گفت برخلاف تصور عموم در مورد مصرف داروهای ضد افسردگی و آرام بخش ، مصرف این داروها تاثیری بر روی جواب اعتیاد ندارد و موجب مثبت کاذب جواب تست های اعتیاد نمی شود. البته لازم به ذکر است با استفاده از کیت اختصاصی  می توان مصرف قرص های آرام بخش و خواب آور را نیز بررسی کرد.

گفته‌ می‌شود که می‌توان به آزمایش‌های اعتیاد کلک زد و آنها را برعکس نشان داد! نظر شما چیست؟

متاسفانه برای پنهان کردن مصرف مواد و کسب نتیجه منفی در تست، راه‌هایی رایج شده و به کار می‌رود. برای مثال، گاهی افراد دست به ترقیق نمونه می‌زنند که به راحتی با بررسی کراتینین و وزن مخصوص ادرار قابل تشخیص است. به‌طور کلی باید بگوییم که با انجام تست‌های معتبرتر که در بعضی مراکز اختصاصی انجام می‌شود، این شیوه‌ها نیز کمکی نخواهد کرد. بسیاری از افراد برای اینکه اعتیاد خود را از دیگران مخفی کنند، روش‌های مختلف تقلب در آزمایش اعتیاد را امتحان می‌کنند. این روش‌ها بیشتر در آزمایش ادرار به کار می‌روند. در این موقعیت‌ معمولاً افراد با ریختن موادی نظیر آبلیمو يا پودر لباسشويي در نمونه ادرار خود تلاش می‌کنند تا سطح PH نمونه را تغییر دهند.از جمله روش‌های تقلب دیگر در تست اعتیاد می‌توان به رقیق کردن نمونه یا عوض کردن آن اشاره کرد. البته امروزه مسئولین اجرای تست اعتیاد دقت بسیار زیادی در این زمینه به خرج می‌دهند که اجازه تقلب را از افراد می‌گیرد. همچنین اگر نتایج تست مشکوک باشد متخصصین با انجام آزمایش‌های تکمیلی می‌توانند به تقلب فرد پی ببرند. کیت های جدیدی هم وارد بازار شده اند که به راحتی تداخل کننده های موجود در ادرار را تشخیص می دهد  و باعث می شود بسیاری از متقلبان به هدف خود نرسند.

ايا مصرف قرص ضد بارداري ميتواند ازمايش اعتياد را منفي كند؟

در برسي هاي مختلفي كه انجام شده است مشخص شد كه هيچ يک از اجزاي قرصهاي ضد بارداري HD و متابوليت هاي ادراري آنها به طور منفرد و يا توام تاثيري بر کيتهاي تشخيص مورفين ندارد. اين تداخل در شرايط وجود وابستگي به مورفين يا تجويز دوز منفرد نيز مشابه و خنثي بوده است.

در بين معتادين شايع است كه جويدن كاربن ميتواند تست اعتياد را منفي نمايدنظر شما چيست؟

در حال حاضر و با كيتهاي تشخيصي موجود،جويدن كاربن و حتي  خوردن مقدار زيادي ابليمو  یا مایعات اسیدی دیگر،در نتيجه تست تاثيري ندارد.

دکتر محمدرضا قدیرزاده، کارشناس سازمان پزشکی قانونی کشور