پایگاه خبری اعتیاد

 الف) همان گونه که از تصویر 1- بر می آید با توجه به اینکه میانگین یک سیکل ماهانه در زنان 28 روز است و روز نخست آن برابر با روز اول قاعدگی ست؛ در طی هفته نخست که عمدتا به قاعدگی اختصاص دارد سطح هر دو هورمون استروژن و پروژسترون پایین و در کمترین میزان ممکن است. از انتهای هفته اول )مرحله فولیکولر( به تدریج میزان استروژن روندی افزایشی را طی می کند ودر طول هفته دوم به اوج می رسد ) تخمک گذاری( در حالی که سطح پروژسترون هم چنان پایین است. از انتهای هفته دوم سطح استروژن کاهش می یابد اما هم زمان با این روند کاهشی، سطح پروژسترون رو به افزایش می گذارد. در فاصله هفته سوم تا چهارم (فاز لوتئال)، سطح پروژسترون آشکارا دست بالاتر را نسبت به استروژن دارد. تصویر 1- روند این تغییرات هورمونی را نمایش می دهد.

تصویر- 1 : تغییرات هورمونی در یک سیکل ماهانه

      مرور منابع نیز نشان می دهد میان اثرات استروژن و پروژسترون با مصرف مواد )به ویژه محرک ها( همبستگی وجود دارد:  استروژن اثرات مصرف مواد را تقویت اما پروژسترون این اثر را کم رنگ می کند. یافته های بالینی هم چنین نشان می دهند که تجویز پروژسترون به عنوان دارو می تواند از شدت رفتار مواد جویانه زنان مصرف کننده بکاهد.

ب) در واقع، مطالعه بالینی بر روی 136 نفر از زنان مرکز درمان اعتیاد مادر و کودک جمعیت تولد دوباره نیز تایید کننده یافته بالاست. اثرات استروژن و پروژسترون را در یک سیکل ماهانه بر میزان شدت وسوسه مصرف مواد زنان این مرکز می توان در نمودار-1 دریافت:  نمودار نشان می دهد که سطح وسوسه مصرف مواد در هفته دوم تا سوم به بالاترین حد خود می رسد و سپس در هفته چهارم کاهش یافته و در طی هفته اول بعدی نیز پایین می ماند.

نمودار-1:  میزان شدت وسوسه مصرف مواد در یک سیکل ماه

وضعیت هورمون استروژن و پروژسترون در دوره بارداری متفاوت از سیکل ماهانه است: در این دوره، هر دو هورمون بتدریج از ابتدا به طور هم زمان روندی صعودی را طی می کند و هر دو در زمان زایمان به بالاترین حد خود می رسند. مقایسه این روند با سیکل ماهانه نشان می دهد که شدت وسوسه در دوره بارداری بالا و مانند هفته دوم و سوم سیکل ماهانه است.

بنابراین به نظر می رسد صرف بالا بودن پروژسترون برای کاهش وسوسه مصرف مواد کفایت نمی کند بلکه شرط کافی، سطح استروژن است: بالا بودن میزان استروژن به معنای افزایش شدت وسوسه مصرف مواد و پایین بودن آن به معنای کاهش این شدت است.

همان گونه که از نمودار-2 نیز بر می آید میزان شدت وسوسه در نمونه های باردار بالاست و با هفته دوم و سوم سیکل ماهانه مشابهت نشان می دهد اما این شدت در نمونه های تحت درمان با آمپول پیشگیری از بارداری (که ترکیب عمده آن پروژسترون است)، پایین بوده و با هفته چهارم سیکل ماهانه مطابقت دارد.

نمودار-2: میانگین شدت وسوسه مصرف مواد در سیکل ماهانه، بارداری و زنان تحت درمان با آمپول پیشگیری

ج) یافته های بالا نشان می دهند که هم در پیشگیری از اعتیاد در دختران نوجوان و جوان و هم در پیشگیری از عود در زنان بهبود یافته از اعتیاد باید تفاوت های جنسیت محور را مورد توجه قرار داد. و مداخلات پیشگیرانه کنونی که به تفاوت های جنسیتی حساس نیستند و برای پسران و دختران، و مردان وزنان به طور یکسان به کار می روند نمی توانند از کارایی لازم در دختران و زنان برخوردار باشند.

دکتر محمد بینازاده، فریبا دیلمی

کارشناسان مرکز درمان اعتیاد مادر و کودک جمعیت تولد دوباره

مستندات این پژوهش در دفتر جمعیت تولد دوباره موجود است.