پایگاه خبری اعتیاد

توسعه کشت خشخاش در ایران با چه هدفی انجام می‌شود؟ آیا امکان دارد از محصول این مزارع برای تولید دارو هم استفاده شود؟ آن‌طور که فرامرز اختراعی، رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی به «شرق» می‌گوید: امکان ندارد محصول این مزارع به واحدهای دارویی منتقل شود زیرا این واحدها از مخدرهای کشف‌شده برای تولید داروها با پایه مورفین و ترکیباتی که از آلکالوئیدهای خشخاش به دست می‌آیند، استفاده می‌کنند. به گفته او مخدرهای کشف‌شده مرغوب با نازل‌ترین قیمت در اختیار کارخانه‌های داروسازی ایران قرار می‌گیرد تا داروی ارزان‌قیمت تهیه کنند به همین دلیل ایران به صادرکننده داروهای مشتق از تریاک تبدیل شده است. نگاهی به آمارهای صادرات و واردات هم نشان می‌دهد که ایران در سال‌های 88 تا 97، 27 هزار و 16 کیلوگرم ترکیبات مورفین‌دار به ارزش حدود 17 میلیون و 780 هزار دلار به کشور وارد کرده و در این مدت 72 هزار و 364 کیلوگرم از این ترکیبات با کد تعرفه 293911 را به ارزش تقریبی 45 میلیون و 600 هزار دلار از کشور صادر کرده است. اختراعی با اشاره به مجازبودن کشت «پاپاور سامنیفریوم» در ایران می‌گوید: سال 83 مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب کرد این‌گونه از خشخاش در ایران کشت شود اما تاکنون این مصوبه اجرائی نشده است.
تریاک از آن مخدرهایی است که می‌تواند وارد خطوط تولید در کارخانه‌های داروسازی شود تا از آن ترکیبات مسکن تولید کنند. بسته به نوع گونه و شرایط کشت، میزان ماده مؤثره تریاک تغییر می‌کند و عملیات استخراج مورفین از آن در برخی موارد اقتصادی‌تر خواهد شد. همین عملیات به‌زراعی و شیوه کشت است که باعث شده، استرالیا با 10.7 درصد سطح زیر کشت خشخاش، 45 درصد مورفین دنیا را تولید کند و ترکیه با 46.5 درصد سطح زیر کشت فقط 24.5 درصد این ترکیبات را فرآوری کرده و به بازارهای جهان عرضه کند. کدئین فسفات از آن ترکیبات دارویی است که از خشخاش به‌دست می‌آید و به‌طور میانگین سالانه 60 هزار کیلوگرم از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. گردش مالی حاصل از فروش این دارو نیز سالانه 40 میلیون دلار برآورد می‌شود. همه این داده‌ها نشان می‌دهد که اگر برنامه‎ریزی صحیحی داشته باشیم، شاید بتوان علاوه بر حفظ آب و خاک در نواحی زاگرسی، سطح معیشت مردم مناطق فقیرنشین را بهبود ببخشیم و با راه‌اندازی خطوط تولید داروهای مورفین‌دار، اشتغال مناسب در استان‌های کمتر برخوردار ایجاد کنیم.
 مصوبه مجمع تشخیص اجرائی نشد
اما چرا در‌حالی‌که اراضی زیر کشت خشخاش غیرقانونی در ایران رو به افزایش است، به این نکته توجه نمی‌شود؟ آیا نمی‌توان با ساماندهی مزارع خشخاش، کارکردهای مثبت آن را در ایران با هدف ایجاد اشتغال توسعه دهیم. فرامرز اختراعی، رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی در گفت‌وگو با «شرق» درباره کشت خشخاش و قوانین موجود در کشور بیان می‌کند: در دنیا مجموعه‌ای به اسم ENCB وجود دارد که این مجموعه بر کشت خشخاش در سراسر دنیا متناسب با وضعیت و نیاز بازار جهانی نظارت دارد. او می‌گوید: ایران مثل کشورهای ترکیه و هندوستان -که تولیدکنندگان سنتی هستند- یکی از تولیدکنندگان سنتی خشخاش است و مجوز کشت این محصول را دارد. منتها بعد از انقلاب، ایران در یک مصوبه داخلی ازسوی شورای انقلاب، کشت خشخاش را ممنوع می‌کند.
اختراعی ادامه می‌دهد: تا سال 83 هم کشت خشخاش ممنوع بود. مصوبات شورای انقلاب را فقط مجمع تشخیص می‌تواند تفسیر یا عوض کند. به همین دلیل جلساتی در مجمع برگزار شد که درنهایت مجوز کشت «شقایق سامنیفریوماولئوفرا» که مخصوص استفاده دارویی است، تحت نظارت جهاد کشاورزی و ستاد مبارزه با مواد مخدر مجاز اعلام شد. او یادآور می‌شود: البته آیین‌نامه این مصوبه هنوز نوشته نشده است و قانون آن تصویب نشده است زیرا آن زمان سمن‌ها خیلی مخالف کشت بودند.
 وجود دو گونه خشخاش
رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی درباره انواع گونه‌های خشخاش می‌گوید: شقایق‌ها که همان خشخاش‌ها هستند، دو گونه دارند. یکی «پاپاور براکتِوُم» و دیگری «پاپاور سامنیفروم» است. براکتوم خشخاش‌های وحشی هستند که در درون آن ماده‌ای به نام تبائین است و از آن داروهای ترک اعتیاد تولید می‌شود. مثل نالوکسان، ناپروکسان و اکسی کودون. یک گروه دیگر هم پاپاور سامنیفریوم است که خشخاشی است که در گذشته به‌منظور استخراج تریاک در ایران کشت می‌شد. در افغانستان و هندوستان هم کشت می‌شد.  او یادآور می‌شود: البته گونه شقایق سامنیفریوم دو زیرگونه دارد. زیرگونه «سامنیفریوم اولئوفرا» که این زیرگونه به‌منظور استخراج روغن استفاده می‌شود و از بذرش روغن می‌گیرند. زیر گونه دیگر «سامنیفریوم اوپیوفرا» است که این همان گونه‌ای است که تریاک از آن به‌وجود می‌آید و اگر آن را تیغ بزنند، تریاک از آن خارج می‌شود.
به گفته اختراعی، شرکت‌های دارویی برای تولید دارو گیاهان را تغییر ژنتیک داده‌اند. گونه اولئوفرا را تغییر ژنتیک دادند. بخش‌هایی از این گیاه که در تولید دارویی مثل مرفین مصرف می‌شود، درون گرز است که با روش‌های شیمیایی قابل استخراج است. با کشت این گونه امکان سوءاستفاده کمتر می‌شود و کسی نمی‌تواند آن را تیغ بزند و تریاک استخراج کند. او درباره دلیل موافقت مجمع تشخیص مصلحت نظام با کشت سامنیفریوم اولئوفرا در ایران عنوان می‌کند: این گونه کشتش در مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال 83 براساس لایحه درخواستی که ما دادیم آزاد شد. ولی هنوز کسی آن را کشت نکرده است. علتش هم این بود که در آن دوره‌ای که ما درخواست دادیم، طالبان بر افغانستان حاکم بود و این گروه کشت خشخاش را ممنوع کرده بود. ما دریافت قاچاقی در ایران نداشتیم که به‌منظور استفاده دارویی از کشفیاتش استفاده کنیم، ولی بعدا که آمریکایی‌ها افغانستان را گرفتند، دوباره کشت خشخاش خیلی زیاد توسعه پیدا کرد. رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی ادامه می‌دهد: قریب به 900 تن تریاک در افغانستان تولید می‌شود و بخش عمده‌ای از آن در ایران کشف می‌شود و به قیمت ناچیز در اختیار شرکت‌های داروسازی قرار می‎گیرد. به گفته او اگر کشفیات نباشد، تریاک قانونا در هندوستان کشت می‌شود و می‌توان از این کشور محصول خریداری کرد. چندی پیش هر کیلوگرم تریاک به قیمت 60 دلار در هندوستان عرضه می‌شده است.
اختراعی درباره مشکلات استفاده از مخدرهای کشف‌شده می‌گوید: تریاکی که از هندوستان وارد می‌شد، استاندارد بود. تریاکی که در کشفیات هست، بالاخره ناخالصی‌های زیادی دارد. خرما، قره‌قروت و... مخلوط دارد.
 کشت خشخاش نباید مجاز شود
رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی به این پرسش که اگر کشت خشخاش را مجاز کنیم، می‌تواند برای کشور مزیت داشته باشد، این‌گونه پاسخ می‌دهد: 
چرا باید این کار را بکنیم؟ اگر برای دارو می‌خواهند، کشت همان سامنیفریوم اولئوفرا تغییر ژنتیک‌داده منطقی است زیرا نمی‌شود از آن سوءاستفاده کرد. البته همه دنیا هم این گونه را کشت می‌کنند به‌جز هندوستان که همان خشخاش تریاک را کشت می‌کند.
او می‌گوید: در حال حاضر در ایران محموله‌های تریاک قاچاقی که ضبط می‌شود پس از پایان مراحل بررسی قانونی و تحویل به دادگاه انقلاب، در اختیار شرکت‌های دارویی قرار می‌گیرد. بیش از پنج شرکت تولیدکننده در این حوزه داریم و عمدتا داروهای تسکینی از تریاک تولید می‌شود. این داروها شامل کدئین فسفات، مورفین سولفات، نوستافین، پاپاورین، اوکسی کدون، هیدروکدون و نالوکسانو... است. داروهایی که تولید می‌کنیم نیاز داخل را تأمین می‌کند و صادر هم می‌شود. در این زمینه هیچ مشکلی نداریم.
 مزارع غیرقانونی برای مصارف غیرقانونی
با توجه به اینکه نیاز خط تولید دارویی از محل کشفیات تأمین می‌شود، چرا سطح مزارع کشت خشخاش غیرمجاز در ایران رو به توسعه است. انگیزه افراد از توسعه سطح زیرکشت چیست؟ رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی در این رابطه بیان می‌کند: قدر مسلم این مزارع برای سوءاستفاده در زمینه اعتیاد است و کسی برای دارو خشخاش نمی‌کارد. هدف آنها از این کشت، تأمین نیازهای غیرمجاز است. آنچه در ایران کشت می‌شود مثل تریاک افغانستان است که به‌منظور تولید دارو کشت نمی‌شود و به‌منظور مصارف اعتیاد است. او ادامه می‌دهد: اگر تریاک‌های مزارع غیرمجاز وطنی ازسوی نیروی انتظامی کشف شود، مثل دیگر موارد مکشوفه قابلیت تبدیل به دارو را دارد. اختراعی درباره رفع نیاز معتادان نیز یادآور می‌شود: برای مصارف اعتیاد، شربت تریاک، متادون و... را تولید می‌کنیم که داروهای جایگزین است. خود شربت تریاک داروی جایگزین است و حتی بهتر جذب می‌شود. اسم آن سنتور تریاک است. از این داروها برای ترک اعتیاد استفاده می‌شود.
 ایران صادرکننده داروهای با پایه مورفین
همان‌طور که رئیس هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی اعلام می‌کند، ایران صادرکننده محصولات دارویی با پایه خشخاش به حساب می‌آید. بررسی کد تعرفه‌های مربوط به تریاک در آمارنامه‌های منتشرشده در سایت اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد که برای کلمه آلکالوئیدهای تریاک و مشتقات آن و املاح این محصولات دو کد تعرفه 13021100 و 29419050 وجود دارد. کد 29419050 متعلق به دارویی به نام سفتریاکسیون سدیم است که در سال‌های 88 تا 97، 213361 کیلوگرم از این دارو به ارزش تقریبی 27 میلیون و 640 هزار دلار به کشور وارد شده و حجم صادرات آن در این مدت هم 13 هزار و 99 کیلوگرم و به ارزش تقریبی یک میلیون و 54 هزار دلار بوده است. البته نمی‌دانیم که آیا واقعا این دارو از مشتقات خشخاش به حساب می‌‌آید یا اینکه صرفا در کد تعرفه‌های گمرک در زیر مجموعه‌های آلکالوئیدهای خشخاش قرار گرفته است. کد تعرفه 13021100 نیز در این مدت هیچ صادرات و وارداتی نداشته است.
با جست‌وجوی کلمه مورفین در میان کد تعرفه‌های موجود در سایت اتاق بازرگانی تهران هم به سه کد تعرفه برخورد می‌کنیم. متادون با کد تعرفه 292231000 و فن پورپوکس (نورمتادون) با کد تعرفه 2963000 که در سال‌های 88 تا 97 در این دو کد تعرفه هیچ صادرات و وارداتی به کشور انجام نشده است. سومین کد تعرفه مربوط به گروهی از ترکیبات مورفین‌دار است که با کد 293911 ورود و خروج آن به کشور انجام می‌شود. در سال‌های 88 تا 97، 27 هزار و 16 کیلوگرم از این ترکیبات به ارزش تقریبی 17 میلیون و 780 دلار به کشور وارد شده و 72 هزار و 364 کیلوگرم از محصولات این کد تعرفه، به ارزش تقریبی 45 میلیون و 600 هزار دلار از کشور خارج شده است. با توجه به حجم بیشتر صادرات این کد تعرفه نسبت به واردات آن می‌توان ایران را صادرکننده ترکیبات مورفین‌دار دانست اما آیا نمی‌توان سطح این تجارت را در راستای ایجاد اشتغال بیشتر توسعه داد؟

 منبع: روزنامه شرق