پایگاه خبری اعتیاد

 این روزها که خبر تلفات ناشی از مصرف مشروبات الکلی در صدر اخبار اجتماعی قرار گرفته بیش از هر زمان دیگری به دنبال حلقه مفقوده پیشگیری هستیم چرا که علیرغم صرف هزاران ریال هزینه و اجرای صدها برنامه آموزشی و رسانه ای هنوز نتوانستیم دانشی را بیاموزانیم که منجر به تغییر نگرش و رفتار مصرف مواد گردد . دلیل مقاومت در برابر این نوع رفتار و نگرش ( مصرف مواد ) با وجودی که همه منابع علمی بر مضرات آن تاکید می کنند چیست ؟ آیا نسل جوان به منابع و رفرنس های اطلاعاتی بی اعتماد است ؟ و یا مسایل کلان تری مثل سردر گمی این نسل در یافتن نشاط و جایگزین های لذت است که آنان را به سمت لذت های زودگذر و کاذب حتی با علم به مضرات آن سوق می دهد ؟

چه باید کرد؟ کدامین قدم را اشتباه برداشتیم که امروز به اینجا رسیده ایم که همچنان شیوع اعتیاد به مواد علیرغم این همه فعالیت آموزشی و رسانه ای و برگزاری همایش های آنچنانی و تلاش ناموفق در جهت اجتماعی کردن مقابله با مصرف مواد افزایش یافته است ؟

عده ای می گویند مشکل برنامه ریزی است که مجریان دولتی و متولیان امر پیشگیری به جای تمرکز بر آسیب شناسی و علت یابی اعتیاد و رفع آن، در اتاق های بسته کارشناسی تصمیم به راهکار می گیرند و شاید به اشتباه بدون این که به دنبال تمرکز بر جایگزین های این لذت کاذب باشیم صرفا افراد را از مصرف مواد بر حذر می داریم .اما در معرفی و مقبولیت یک الگوی شادی مانا و لذت بخش در کنار ارایه اطلاعات و دانش عاجز ماندیم .به نظر می رسد حتی فرهنگ اجتماعی شدن مقابله با مواد پس از سالها که از طرح آن می گذرد هنوز علیرغم صرف میلیاردها ریال بودجه و برگزاری همایش ها در سراسر کشور و ارایه سخنرانی و نوشتن کتاب هایی( نه با تمرکز بر راهکارهای عملی و واقعی بلکه با معرفی سردمداران اجتماعی شدن مواد پرداختند) اما هنوز هیچ تاثیری در کاهش اعتیاد رخ نداده است و هنوز مسوولیت فردی افراد در نقش پدر و مادر و مدیر و مربی و ... فرهنگ سازی و تفهیم نشده است . باید راهی پیدا کنیم تا کاهش تقاضا به معنای واقعی آن بر مفابله با عرضه پیروز گردد. 

در این مطلب با علم به این که شیوع اعتیاد در مراکز صنعتی حداقل و در خوشبینانه ترین حالت 23 درصد است ودر برخی موارد به 30 درصد جامعه کار و تولید می رسد مروری خواهیم داشت بر برنامه های پیشگیری از اعتیاد در محیط های کار دنیا :

مصرف الکل و مواد اعتیاد آور توسط کارکنان باعث ایجاد مشکلات زیادی از جمله کاهش کارآیی، بروز صدمات و افزایش مطالبات بیمه درمانی برای بنگاه اقتصادی می‌شود. بر اساس گزارش مؤسسه ملی تهاتری آمریکا اطلاعات مربوط به مصرف الکل و مواداعتیاد آور میزان ضرر و زیان ناشی از سوء مصرف الکل و مواد مخدر توسط کارکنان برای شرکت‌های ایالات متحده آمریکا سالانه به 100 میلیارد دلار می‌رسد.این آمار هولناک هزینه ناشی از استفاده منابع شرکت در زمینه حل مسائل مربوط به مصرف مواد را در برنمی گیرد؛ منابعی که می‌توان برای مقاصد دیگر استفاده کرد. این آمار همچنین جنبه‌های «درد و رنج» مصرف مواد را که نمی‌توان آنها را با عبارت‌های اقتصادی اندازه گیری کرد، شامل نمی‌شود.

هزینه‌های وارده به بنگاه‌ها را می‌توان بر حسب میزان غیبت، صدمات، مطالبات بیمه درمانی، کاهش کارآیی، تنزل روحیه کارکنان، افزایش سرقت و مرگ و میر اندازه گیری کرد. بر اساس آمار مؤسسه ملی تهاتری اطلاعات مربوط به مصرف الکل و مواد مخدر (NCADI)، مصرف کنندگان الکل و مواد اعتیاد آور:

-از کارآیی بسیار پایین برخوردارند.

-به میزان سه برابر بیش از دیگران از هزینه استعلاجی استفاده می‌کنند.

-به خود یا سایر افراد آسیب می‌رسانند.

-به میزان پنج برابر بیشتر تمایل به مطالبه بیمه ایام بیکاری دارند.

همچنین بر اساس یک نظرسنجی در آمریکا ،9 درصد مصرف کنندگان شدید مواد مخدر و 10 درصد مصرف کنندگان معمولی مواد مخدر به دلیل خماری ،؛ کار خود را از دست داده بودند، 6 درصد از آنها در سال گذشته با حالت سرخوشی به سر کار رفته بودند و 11 درصد از مصرف کنندگان شدید مواد مخدر و 18 درصد مصرف کنندگان مواد مخدر در ماه گذشته محل کار خود را ترک کرده بودند.

در ایران هم پژوهش ها نشان می دهد که بیش از 70 درصد معتادان شاغلند (نارنجی ها 1386) و حداقل 23 درصد کارگران مراکز صنعتی اعتیاد دارند (دماری ،1393) اما پژوهش ملی در خصوص چرایی علت گرایش کارکنان به اعتیاد بطور رسمی صورت نگرفته است در بین مشاغل هم بیشترین گروه در معرض اعتیاد کارگران ماهر و رانندگان می باشند . 

عوارض اعتیاد در محیط کار

مطالعات جهانی نشان می دهد که علاوه بر مرگ و میر و بروز حوادث، غیبت و کاهش کارآیی، سایر مشکلاتی که می‌توانند در اثر مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر در محل کار به وجود آیند، عبارتند از:

-تأخیر/تعلل در محل کار

-انزوا

-نا توانی در تصمیم گیری 

-سرقت

-کاهش روحیه همکاری با سایر همکاران

-دشواری در برقراری ارتباط با همکاران/ سرپرستان یا وظایف

-دغدغه دستیابی و مصرف مواد در محل کار که باعث افت تمرکز می‌شود

-فعالیت‌های غیر قانونی در محل کار شامل فروش مواد مخدر قاچاق به سایر کارکنان

-نرخ بالای اخراج از محل کار

-آموزش نیروی کار جدید

-مسایل انضباطی

-سنجش هزینه‌های سوء مصرف مواد

عوامل مؤثر بر مصرف مواد اعتیاد آور توسط کارکنان

تحقیقات دنیا نشان داده است که عوامل متعددی می‌توانند در بروز مشکلات مربوط به مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر در محیط کار نقش داشته باشند. عواملی که می‌توانند باعث ترغیب یا عدم توجه به سوء مصرف مواد در محیط کار شوند، عبارتند از:

-فرهنگ حاکم بر محیط کار و پذیرش مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی در آن

-احساس بیگانگی و یا تعلق شغلی کارکنان در محیط کار

-دسترسی آسان و یا عدم دسترسی به مواد مخدر و مشروبات الکلی

-وجود و اجرای سیاست‌های سوء مصرف مواد در محیط کار و شفاف بودن قوانین مرتبط با رویارویی با این مساله 

فرهنگ حاکم بر محیط کار

فرهنگ حاکم بر محیط کار می‌تواند نقش پر رنگی در این که آیا مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر مورد پذیرش و ترغیب قرار می‌گیرد یا از مصرف آنها ممانعت به عمل می‌آید، ایفا کند. 

بخشی از این فرهنگ می‌تواند به ترکیب جنسیتی کارکنان بستگی داشته باشد.تحقیقات نشان می‌دهد که در محیط‌هایی که بیشترین تعداد افراد شاغل آن زن هستند، به احتمال کم تر در مقایسه با کارکنان شاغل در محیط‌های کاری با بیشترین تعداد مرد به مشکلات مصرف مواد مبتلا شوند. 

احساس بیگانگی در محیط کار

مطالعات نشان می‌دهد که خود شغل می‌تواند در نرخ بالای مصرف مواد توسط کارکنان تقش داشته باشد. کاری که خسته کننده، پر دغدغه یا در انزوا باشد، می‌تواند در روی آوردن کارکنان به مصرف مواد و یا مشروبات الکلی نقش داشته باشد. مصرف مواد توسط کارکنان با استقلال شغلی پایین، پیچیدگی شغل، عدم کنترل شرایط کاری ، خستگی ، اهانت‌های کلامی و فیزیکی و رفتار آهانت آمیز در ارتباط بوده است.

دسترسی به مواد 

دسترسی و امکان دستیابی به مواد و مشروبات الکلی می‌تواند در مصرف توسط کارکنان تأثیر داشته باشد. بیش از دو سوم از 984 کارگر که در نظرسنجی یک واحد تولیدی بزرگ آمریکایی شرکت کردند، اظهار داشتند که آوردن مواد الکلی به محل کار، مصرف مشروبات الکلی در ایستگاه‌های کاری و مصرف آنها در زمان استراحت امری «آسان» یا «بسیار آسان» است و نظارتی برآن نیست اما در کشورها و فرهنگ هایی که مصرف مشروبات الکلی ممنوع است(مانند ایران) ، مصرف مشروبات الکلی در محل کار و به طور کلی مصرف این مواد در خارج از محیط کار به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.مخصوصا اگر افراد بازدارنده های مذهبی و اعتقادی داشته باشند. 

نظارت

میزان نظارت بر شغل می‌تواند بر مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر در محیط کار تأثیر بگذارد. بررسی و مطالعه کارگران نوبت کاری شب ، نشان می‌داد که آنها نسبت به کارکنان شاغل در نوبت کاری روز که با نظارت بیشتر همراه هستند تمایل بیشتری به مصرف مواد و مشروبات الکلی در محل کار دارند.

حتی مصرف تفننی و گاه به گاه مشروبات الکی هم یک مشکل است

بر اساس مقاله مجله کریتسین ساینس مانیتور (Christian Science Monitor)، تحقیقات به طور قابل توجهی نشان می‌دهد که مصرف گاه و بیگاه مشروبات الکلی عامل کاهش کارآیی و تولید در محل کار است و فقط مصرف شدید یا مشکل ساز الکل باعث این پیامد نمی شود. همچنین محققان به نتیجه رسیدند که 21 درصد کارکنان اظهار می‌داشتند که کارآئی خود آنها تحت تأثیر مصرف مواد و مشروبات الکلی همکاران آنها قرار گرفته بود.

اقدامات پیشگیرانه

بر اساس گزارش وزارت کار آمریکا، زمانی که مسئله مصرف مواد در محیط کار با تدوین برنامه‌های جامع حل شود، وضعیت برد-برد برای کارکنان و کارفرمایان به وجود می‌آید.

بررسی تأثیر اقتصادی درمان مصرف مواد در اوهایو حاکی از وجود بهبود قابل توجه در عملکرد شغلی داشت:

-91 درصد کاهش غیبت در محل کار

-88 درصد کاهش مشکلات با سرپرستان

-93 درصد کاهش بروز خطا و اشتباه در محل کار

-97 درصد کاهش آسیب‌های ضمن کار

با این وجود عمر برنامه های پیشگیری در ایران بسیار کمتر از کشورهای پیشرفته غربی است و از طرفی موانع و محدودیت های اجرای برنامه های مطلوب پیشگیری بیشتر است از جمله این موانع و محدودیت ها آن است که اعتبارات تخصیصی به برنامه های پیشگیری از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر بسیار کمتر از درمان و کاهش آسیب است و بودجه زیادی برای اکثریت جامعه که سالم هستند اختصاص داده نمی شود . بودجه هایی که می تواند در راستای نشاط ملی و ترویج فرهنگ شادی اجتماعی به عنوان یک راهکار موثر برای پیشگیری از اعتیاد باشد . از طرفی بسیاری از متخصصان و صاحب نظران حوزه اعتیاد بیشتر به درمان آن تمایل دارند و نیروی کارشناسی کمتری در حوزه پیشگیری اولیه شاغلند .

آزاده اولیایی، روانشناس صنعتی و سازمانی - کارشناس پیشگیری از اعتیاد در محیط های کار سازمان بهزیستی کشور