مرکز مداخلات سوءمصرف مواد هفته گذشته در بیمارستان روزبه افتتاح شد، آن هم بدون حضور مسئولان دولتی و خبرنگاران رسانهها. عدهای از متخصصان و فعالان حوزه اعتیاد که شاید تعدادشان به 50 نفر هم نمیرسید در آمفیتئاتر بیمارستان روزبه جمع شدند و این مرکز را بدون هیچ قیلوقال خبری راهاندازی کردند. هر روز خبرهای زیادی در حوزه اعتیاد در رسانهها منتشر میشود. خبر جمعآوری معتادان متجاهر و ساماندهی آنها، راهاندازی مراکزی برای توانمندسازی معتادان در حال بهبودی، گزارشهای میدانی از وضعیت پاتوقها و معتادان متجاهر، کشف انواع مواد مخدرو محرک، اعدام قاچاقچیان یا اقداماتی که مسئولان دولتی انجام داده یا قرار است انجام دهند تا بالاخره مشکل اعتیاد را در جامعه حل کنند و اظهارنظرهای کارشناسی در مورد این اقدامات اما خبری از افتتاح این مرکز به گوش کسی نرسید نه افتتاح کنندگان اصراری داشتند که خبر منتشر شود و نه خبرنگاران پیگیر ماجرا بودند؛ اما افتتاح این مرکز ارزش خبری دارد!
مکانی که چند سال پیش، اورژانس بیمارستان روزبه بود و بعد از انتقال بخش اورژانس به ساختمانی دیگر، متروکه شده بود، بعد از تعمیرات، حالا مرکز مداخلات سوءمصرف مواد این بیمارستان نام گرفته است. دکتر عمران محمد رزاقی، مسئولیت این مرکز را به عهده دارد و به همین دلیل است که میگویم افتتاح این مرکز ارزش خبری دارد. اگر سیر تحول قانونگذاری در زمینه مواد مخدر در کشور را مرور کنیم، به خاطر میآوریم که در سالهای اولیه بعد از انقلاب اسلامی، معتادان مجرم شناخته میشدند و برخورد قهری با آنها ملاک عمل بود و این افراد از خدمات درمانی مناسب بیبهره بودند؛ اما مدتی بعد نقاط ضعف چنین رویکردی آشکار شد و مطالعات و شواهد علمی خبر از آن داد که چنین برخوردی راهگشای مشکل نیست؛ بنابراین با همت کارشناسان و متخصصان آن زمان این دیدگاه مطرح شد که معتاد، مجرم نیست، بیمار است و نیاز به خدمات درمانی و کاهش آسیب دارد. به گفته دکتر حمیدرضا نقوی، رئیس بیمارستان روزبه، دکتر رزاقی و دکتر مکری از اولین کسانی بودند که این دیدگاه را مطرح کردند. به گفته دکتر نقوی، دکتر رزاقی در زمان مسئولیتش در سازمان بهزیستی و سپس وزارت بهداشت تلاش کرد که این رویکرد را نهادینه کند.
دکتر رزاقی هم در مراسم افتتاح این مرکز به سابقه فعالیتش درزمینه درمان اعتیاد اشاره میکند و میگوید: «این مرکز اولین بخش روانپزشکی نیست که در زمینه درمان اعتیاد راهاندازی شده است اما ما اولین گروه روانپزشکی بودیم که حدود 15 سال پیش در بیمارستان روزبه کار درمان اعتیاد را با رویکرد روانپزشکی آغاز کردیم اما ازآنجاییکه روانپزشکان آن دوران چندان از اعتیاد خوششان نمیآمد، ما را از بیمارستان بیرون کردند. من و آقای دکتر مکری هم مرکز دیگری راهاندازی کردیم اما به دلیل اینکه آن مرکز ظرفیتهای درمانی نداشت، کار آنگونه که انتظار داشتیم پیش نرفت.» او میگوید که حالا بعد از 15 سال، با کمک و همراهی و همدلی دکتر نقوی، رئیس بیمارستان روزبه، بار دیگر این امکان فراهم شده است که خدمات درمان اعتیاد زیر تابلوی روانپزشکی انجام شود.
رزاقی امید دارد که با راهاندازی این مرکز، روانپزشکها و دانشجویان این رشته با چگونگی درمان اعتیاد آشنا شوند و نسبت به این حوزه توجه بیشتری نشان دهند.او توضیح میدهد که مرکز مداخلات سوءمصرف مواد قرار نیست رقیب مراکز درمان اعتیادی که در بخش خصوصی مشغول به فعالیت هستند، باشد. بلکه هدفش این است که در امتداد فعالیت این مراکز خدماترسانی کند: «اگر بیماری به این مراکز مراجعه کرد که مسئولان این مراکز در درمان او با مشکل مواجه شدند، میتوانند او را به مرکز ما ارجاع دهند تا با بررسیهای دقیقتر مشکل بیمار شناسایی شود و بعد از انجام اقدامات لازم بیمار دوباره به مرکز درمانی اولیه بازگردانده میشود.»
رزاقی بر این اعتقاد است که باید از ظرفیت بخش خصوصی که در حوزه اعتیاد مشغول به کار هستند، به خوبی استفاده کرد. او به وزارت بهداشت انتقاد میکند که در این زمینه نتوانسته الگوی موفقی را پیادهسازی کند: «وزارت بهداشت به دنبال آن است که همه خدمات را دولتی کند و چنین اقدامی حتماً به فعالیت بخش خصوصی صدمه میزند اما اعتقاد ما این است که بخش خصوصی سرمایه بهداشتی و درمانی این حوزه است که نه تنها باید از آنها پاسداری شود بله باید برای ارتقای علمی آنها تلاش کرد.»
به گفته او قرار است در این مرکز کلاسهای آموزشی هم برای متخصصانی که در بخش خصوصی مشغول به فعالیت هستند برگزار شود که اگر آنها تمایل داشتند، دانش خود را بهروز کنند و یا سطح معلومات خود را افزایش دهند بتوانند در این دورهها شرکت کنند. این دورهها فقط برای پزشکان و روانپزشکان برگزار نمیشود بلکه قرار است برای روانشناسان و دیگر تخصصهایی هم به نوعی در زمینه اعتیاد فعالیت میکنند، دورههای آموزشی طراحی شود.
رزاقی هدف دیگر راهاندازی این مرکز را آموزش افراد غیرمتخصصی که تمایل دارد بهصورت داوطلبانه در این حوزه فعالیت کنند، عنوان میکند و میگوید: «در جامعه افرادی هستند که دوست دارند بهصورت خودجوش فعالیتهایی در حوزه اعتیاد انجام دهند اما دانش و اطلاعات کافی در این حوزه ندارند. ما امیدوار هستیم که بتوانیم به این افراد آموزشهای اولیه مورد نیازشان را ارائه کنیم.»
او میگوید این مرکز تمایل دارد که ارتباط قویای با گروههای خودیاری برقرار کند: «ما مایل هستیم که از ظرفیت گروههای خودیاری در این مرکز استفاده کنیم و از آنها بخواهیم که در خدماترسانی به بیماران ما را یاری کنند. همچنین علاقهمندیم که به این گروهها آموزشهایی بدهیم تا فعالیتهای گروههای خودیاری در کشور دانشبنیان شود و سطح خدماتی که ارائه میکنند ارتقا یابد.»
رزاقی به متخصصان حوزه اعتیاد میگوید که در این مرکز به روی همه کسانی که در زمینه اعتیاد فعالیت میکنند باز است. او خطاب به حاضران میگوید: «ما از شما میخواهیم که به ما بگویید که چگونه باید عمل کنیم که برای شما و جامعه مفید باشیم. چون این مرکز به طور مستقیم قرار نیست به مردم خدماترسانی کند و قرار است که بیماران توسط متخصصان به این مرکز ارجاع داده شوند. ما قرار است با واسطه مراکز ترک اعتیادی که در بیمارستانها و مراکز خصوصی مشغول به فعالیت هستند به جامعه خدماترسانی کنیم. بنابراین به کمک و همفکری شما نیاز داریم.»
حالا خبر افتتاح مرکز مداخلات سوءمصرف در بیمارستان روزبه این امید را در دلها زنده کرده است که قرار است اقداماتی اساسی و اصولی در حوزه اعتیاد در کشور انجام شود. بهویژه وقتی میشنویم که این مرکز فقط کارش درمان اعتیاد نیست بلکه آموزش و پژوهش در حوزه اعتیاد هم جزء برنامههای اصلی این مرکز است.
دکتر سارا جعفری، روانپزشک این مرکز، ارتقای کیفیت آموزش و پژوهش در زمینه دانش اعتیاد در سطوح مختلف تخصصی؛ بهبود کیفیت درمان و مراقبت از بیماران؛ گسترش مداخلات و برنامههای پیشگیری از اعتیاد و کاهش آسیب مواد را اهداف راهاندازی مرکز عنوان میکند و میگوید: «در این مرکز قرار است، فعالیتهای درمانی، آموزشی [افراد حرفهای و غیرحرفهای] و پژوهشی در کنار هم انجام شود.»
مساحت مرکز مداخلات سوءمصرف مواد حدود 450 متر است اما فقط 8 تخت بستری دارد. 4 اتاق ویزیت، یک اتاق گروهدرمانی، یک اتاق روانشناسی، ایستگاه پرستاری، بخش اداری و تحقیقاتی قسمتهای دیگری هستند که در این مرکز به چشم میخورند. این مرکز قرار است 8 تا 10 نفر پرسنل ثابت داشته باشد که با احتساب دانشجویان و رزیدنتهایی که قرار است در بخش پژوهشی فعال باشند، میتوان گفت حدود 30 نفر در این مرکز حضور خواهند داشت.
با توجه به اینکه تعداد تخت بستری در این مرکز اندک است و هر چقدر هم که افزایش یابد پاسخگوی نیاز کشور نخواهد بود، قرار بر این شده است که بیمارانی که مراکز دیگر با درمان آنها دچار مشکل میشوند به این مرکز ارجاع داده شود. بیمارانی که به این مرکز ارجاع داده میشوند، ممکن است به صورت سرپایی خدمات دریافت کنند یا بستری شوند. به گفته جعفری کسانی که به دلیل مصرف مواد دچار توهم یا هذیان شدهاند و وضعیتشان بهگونهای است که ممکن است به خودشان یا دیگران آسیب برساند، در این مرکز بستری میشوند. هزینه درمان و بستری در این مرکز مشمول بیمه است و مانند بستری در بیمارستانهای دولتی محاسبه میشود.
وضعیت بیمار ارجاعی، ابتدا توسط تیم درمانی بررسی میشود. تیم درمانی از پزشک، روانپزشک، روانشناس و مددکار تشکیل شده است. این متخصصان با کمک و همفکری هم بیمار را ارزیابی میکنند و در مورد خدماتی که نیاز دارد، بهصورت جمعی تصمیمگیری میکنند و برای او برنامه درمان کوتاهمدت و بلندمدت درمان طراحی میکنند. بخشی از خدمات در داخل مرکز به بیمار ارائه شود و ممکن است بیمار برای دریافت برخی از خدمات به مراکز دیگری ارجاع داده شود ولی بههرحال قرار است از صفر تا صد خدماتی که نیاز دارد، تأمین شود.
او میگوید که حمایتهای اجتماعی پس از درمان هم بخشی از خدماتی است که این مراکز برای بیماران تعریف کرده است بهطوریکه قرار است با سازمانها و نهادهای دیگر رایزنیهایی انجام شود و ارتباطاتی برقرار شود که حمایتهای اجتماعی پس از درمان بیماران هم امکانپذیر شود و بیمار پس از درمان بیپناه رها نشود.
او درباره برنامههای پژوهشی که قرار است انجام شود، میگوید: «به دنبال آن هستیم که پژوهشهای بنیادی در این مرکز انجام دهیم و به دنبال تلفیق و یکپارچهسازی علوم مختلف هستیم. قرار بر این است که از متخصصان رشتههای مختلفی که بهنوعی در حوزه اعتیاد نقش دارند، برای انجام پژوهشها دعوت کنیم. پزشکان، روانپزشکان، مشاوران، روانشناسان، جامعه شناسان، مددکارهای اجتماعی و دیگر رشتههای مرتبط در انجام این پژوهشها نقش خواهند داشت. حتی به دانشآموختگان رشته ریاضیات هم برای مدلسازی نیاز خواهیم داشت.» به گفته جعفری همکاری پژوهشی با نهادهای داخلی و بینالمللی از دیگر اهداف این مرکز است.
راهاندازی مرکز مداخلات سوءمصرف مواد را به فال نیک میگیریم اما کسی از آینده خبر ندارد، باید زمان بگذرد، این مرکز کارش را آغاز کند و کمی از فعالیتش بگذرد تا بتوان عملکرد آن را ارزیابی کرد. باید زمان بگذرد تا ببینیم آیا بالاخره تحقیقات بنیادی در حوزه اعتیاد در این مرکز انجام خواهد شد یا خیر؟
گزارش از :مرضیه نوری پایان پیام